Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

I.

了 le  yordamchi so’zi fe’ldan keyin yoki gapning so’nggida ham 

qo’llanilib, ushbu yordamchi so’zning gapdagi o’rniga ko’ra ikki turga 

ajratishimiz mumkin. Agar u kesimdan so’ng qo’llanilsa, uni vaqtni ifodalovchi 

yordamchi so’z deb atasak bo’ladi, agar u gapning oxirida kelsa, ohangni 

ifodalovchi yordamchi so’z  deyiladi. Garchi ohangni ifodalovchi yordamchi 

                                                            

104

  O’sha manba, shu bet. 

---

55 

 

so’zlar ohangni ifodalasa-da, lekin ko’p hollarda gapning holatini, darajasini 

ifodalashga xizmat qiladi. 

了 le vaqtni ifodalovchi yordamchi so’zi gapda ish-harakatning sodir 

bo’lganini va uning holatini ifodalab, fe’l va sifat so’z turkumlaridan so’ng 

keladi. Odatda ish-harakatning bir darajasi, ya’ni ibtidosi va intihosi mavjuddir. 

Ish-harakatning holati ham ana shunday, biror-bir ish-harakat sodir bo’lishi bilan, 

uning holati ham vujudga keladi.  

Bunday hollarda 

了 le yordamchi so’zi qo’llaniladi. Ammo bunda 

fe’lning ma’nosi o’zgarib, u “fe’l+

了” ko’rinishida kelsa, ish-harakatning sodir 

bo’la boshlaganini yoki uni tugallanganligini anglatadi. 

 Shu sababli ham fe’llarni uch guruhga ajratamiz. Bular, harakat 

ma’nosini anglatuvchi fe’llar, holat fe’llari va natijaviy fe’llar. 

Harakat ma’nosini anglatuvchi fe’llar, ya’ni bunda ish-harakatning 

boshlanishi, davom etishi, tugallanishini ifodalaovchi fe’llar: yugurmoq, 

sakramoq, ko’chirib o’tmoq, yurmoq, ko’rmoq, eshitmoq, gapirmoq, yuvmoq, 

yozmoq, hisoblamoq, yemoq va shu kabilar kiradi. Bu turga oid fe’llar miqdor 

jihatidan ko’pchilikni tashkil etadi. Bu kabi fe’llar bilan 

了 le qo’llanilsa, ish-

harakatning sodir etilganligini anglatadi.  

Masalan: 

春节联欢会的录像你妈妈看了吗？那不正在看呢，看了一

个多小时了 Chūnjié liánhuānhuì de lùxiàng nǐ  māma kàn le ma? nà bù 

zhèngzài kàn ne, kàn le yī gè duō xiǎoshí le. Bahor bayramidagi tadbir yozilgan 

kino tasmani seni onang tomosha qildilarmi? Ha, hozirgina emas, bir soatdan 

beri tomosha qilmoqdalar. 

Bu yerda “bir soatdan beri tomosha qilmoqdalar” jumlasi ish-

harakatning hamon davom etayotganini ifodalab kelmoqda.  

---

56 

 

2. Holat fe’llari gapda biror-bir holatni anglatib, uning boshlanishi, 

davom etishi  aks ettirilib, uning yakuni bo’lmaydi yoki uning yakuni so’zlovchi 

uchun muhim emas. 

 Masalan: 

饿 è，生气 shēngqì，累 lèi，困 kùn，病 bìng，醉 zuì  va 

boshqalar. Holat fe’llari bilan

了 le qo’llanilganda, holatning sodir bo’lganligini 

ifodalaydi:  

为了帮你打毕业论文，他已经累了三天了。Wéile bāng nǐ  dǎ bìyè 

lùnwén, tā  yǐjīng lèi le sān tiān le. Seni bitiruv malakaviy ishingni bajarishda 

yordam berish uchun , u uch kundan beri toliqgan.  

Ushbu jumlada “toliqqan” holatni bildiruvchi fe’li holatning hali ham 

davom etayotganini ifodalamoqda. 

3. Natijaviy fe’l esa ish-harakatni boshlanib, ko’p o’tmay yakun topishini 

anglatishga xizmat qiladi. Ushbu harakatning boshlanishi va yakuni muhim 

bo’lib, oraliqda sodir bo’lgan harakat esa muhim emas.  

Masalan: 

毕业  bìyè，结婚  jiéhūn，死  sǐ，破  pò，丢  diū，扔  rèng，

掉 diào  va boshqalar:  

1) 

你怎么把这么新的衣服扔了？Nǐ zénme bǎ zhème xīn de yīfu rèng le? 

Sen qanday qilib, shunday yangi kiyimlarni tashlab yubording? 

 2) 

我们学校今年毕业了两千多学生，绝大部分找到了理想的工作。

Wǒmen xuéxiào jīnnián bìyè le liǎng qiān duō xuésheng, jué dàbùfēn zhǎodao le 

lǐxiǎng de gōngzuò.  Bizning maktabni bu yil ikki mingdan ziyod o’quvchi 

yakunladi va ko’pchiligi o’zi istagan ishni topdi.