Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

 zhèngyào+kesim+to‘ldiruvchi” va “

正

当

zhèngdāng +ega+kesim+to‘ldiruvchi” ikki konstruksiya mavjud: 

 1) 

我正要出门的时候，电话铃突然响了起来。Wǒ zhèng yào chūmén 

de shíhou, diànhuà ling tūrán xiǎng le qǐlái.  Men ayni tashqariga chiqib 

ketayotgan paytimda, telefon qo‘ng‘irog‘i chalinib qoldi:  

2) 

正当我要出门的时候，电话铃突然响了起来。Zhèngdāng wǒ yào 

chūmén de shíhou, diànhuà ling tūrán xiǎng le qǐlái. Ayni men tashqariga chiqib 

ketayotgan paytimda, telefon qo‘ng‘irog‘i chalinib qoldi

88

. 

在   zài  ravishi ish-harakatning jarayondaligini ko‘rsatib, ish-harakat 

jarayonini ifodalovchi  

呢   ne  yuklamasi bilan hamda  ish-harakatning 

davomiyligini ifodalovchi 

着   zhe  yuklamasi bilan birga qo‘llanilishi ham 

mumkin:  

李红在写一篇文章呢。Lǐ Hóng zài xiě yī piān wénzhāng ne. Li Hong bir 

maqola yozmoqda

89

. 

3) 

马上 mǎshàng，立刻 lìkè, 立即 lìjí, 一下子 yīxiàzi guruhiga mansub 

ravishlar juda tezlik bilan bajariladigan ish-harakatni ifodalaydi. Gapda 

ko‘pincha 

就 jiù ravishini ham ishlatib, harakatning tezligini keyingi bosqichda 

urg‘u berish mumkin.  

Xitoy tilida bu turdagi yana bir qator so‘zlar mavjud: 

顿时 dùnshí, 霎时 

shàshí, 

立时 lìshí va h.k. 一下子  yīxiàzi ravishining qo‘llanilishi odatda faqat 

sodir bo‘lib bo‘lgan harakatni sifatlashida qo‘llaniladi.  

                                                            

88

 Shu manba, shu bet. 

89

  

汉语新目标 （第二册）。  - 北京: 教育科学出版社, 2004. – 29 页。 

---

49 

 

Xususiy hollarda til muhitida kelajakda sodir bo‘ladigan ish-harakatni 

ifodalashi mumkin: 

 

老师说了声  “开始”，大家立刻就做了起来。  Lǎoshī shuō le shēng 

“kāishǐ”, dàjiā lìkè jiù zuò le qǐlái.  O‘qituvchi “Boshlanglar!” deyishi bilan, 

barcha darhol bajarib ketishdi:  

我真恨不得一下子就找到他。Wǎ zhēn hènbúdé yīxiàzi jiù zhǎodao tā. 

Men darhol uni topib olishni nihoyatda istayapman

90

. 

4) 

赶快  gǎnkuài,  赶紧  gǎnjǐn,  赶忙  gǎnmáng,  连忙  liánmáng,  急忙 

jímáng – mazkur guruh ravishlari ham ish-harakatning tez bajarilishini 

ifodalaydi. Ular orasidagi 

赶快  gǎnkuài,  va  赶紧  gǎnjǐn  ko‘pincha buyruq 

gaplarda yoki undov gaplarda qo‘llaniladi: 

飞机马上就要起飞了，请大家赶快登机。Fēijī mǎshàng jiù yào qǐfēi le, 

qǐng dàjiā  gǎnkuài děngjī.  Samolyot uchish arafasida, tezlik bilan samolyotga 

o‘tirishni so‘raymiz

91

. 

急忙  jímáng,  赶忙  gǎnmáng  ravishlarini  连忙  liánmáng  ravishlari bilan 

taqqoslaganda, garchi ularning bari “tezlik bilan” ma’nosini ifodalasa-da, lekin 

急忙 jímáng ravishining “shoshilinch” ma’nosi ham bor: 

 

听说厂里有紧事儿，他急忙穿上衣服跑出门去。Tīngshuō chǎng lǐ 

yǒu jǐn shìr, tā jímáng chuānshàng yīfu pǎo chūměn qù. U zavodda shoshilinch 

ish borligini eshitib, shosha-pisha kiyingan holda tashqariga otildi

92

. 

5) 

快 kuài（快要  kuàiyào）,  就  jiù（就要  jiùyào）,  将  jiāng（将要 

jiāngyào

） guruhiga kiruvchi ravishlar ham payt ravishlari bo‘lib, ish-

                                                            

90

朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。– 26 页。 

91

  

朱庆明。现代汉语使用语法分析（下册）。- 北京：清华大学出版社，2005 年。–26 页。 

92

  

现代汉语词典。– 北京：商务印书馆，2005 年。–638 页。 

---

50 

 

harakatning sodir bo‘lishi kerakligini ifodalaydi. Ulardan 

快 kuài va 就 jiù yaqin 

kelajakni ifodalaydi. 

快 kuài, 就 jiù, 将 jiāng ko‘pincha 要 yào bilan birikib, 快要 kuàiyào, 就

要  jiùyào,  将要  jiāngyào  shaklini hosil qiladi. 将  jiāng  va  将要  jiāngyào 

ko‘pincha kitobiy tilda uchraydi. Og‘zaki nutqda esa 

快 (要) kuài (yào) va 就 

(

要) jiù (yào) ko‘p qo‘llaniladi: 

 2008

年将要在北京举办奥运会。2008 niǎn jiāngyào zài Běijīng jǚbàn