Microsoft Word Курылыс машиналары лекция материаллары doc

Рухсат етилген өлшемлер ҳәм орнықтыўшылар
Деталлардың өлшемлери бир түрдe болған жағдайларда дa оларды бирдей 
етип таярлап болмайды. 
Деталлардың өз-ара алмастырыў ҳәм жыйнаў ўақтында қосымша түрли 
түрдеги орнықтыў жумысларын орынлаў ушын олардың номинал өлшемлерин 
салыстырмалы 
түрге 
белгили 
муғдарда 
сыртқа 
шыққан 
ҳаўа 
таярлаў 
мүмкиншилиги алдын ала белгиленип қойылды. 
Деталлардың ең үлкен ҳәм ең үлкен киши өлшемлери ортасындағы айырма 
рухсат етилген өлшем деп аталады. 
Рухсат етилген өлшемлердиң түрli түрли мәнислери белгиленип болып, оның 
оң класстағы анықлығы белгилеп қойылған. Деталлардың жумыс ислеў дәрежесине 
қарап олар бир-бирине түрли дәрежеде қозғалыўшаңлық пенен биригиўи керек. 
Деталлар арасында саңлақ пайда етип бириктирилсе, тесик ҳәм вал ортасындағы 
айырма олардың өз-ара ҳарекетлениўине имканият жаратады. 
Деталлар белгили тығызлық пенен (натиак) өткизилетуғын болса, вал 
диаметри тесик диаметринен үлкен болады ҳәм вал тесикк күш пенен өткизиледи. 
Деталлардың биригиўи харати орнықтаў түри менен анықланады. 
Орнықтаў пресслеп өткизилетуғын, орнығыўшы ҳәм қозғалыўшы түрлерине 
бөлинеди. 
Стандартластырыў мажбурий норматив-стандарт киргизиў жолы менен бир 
түрdeги өним ислеп шығарыўды тәмийнлеў системасы болып есапланады. 
Стандартластырыў 
нәтийжесинде 
детал, 
узелҳәм 
машиналарда 
жойбарластырыў аңсатласады, нәтийжеде стандарт деталлар конструкциясын 
ислеп шыгарыўға ҳарекет болмайды. 
Бирикпелер
. 
Машина деталларын жыйнаў, узеллерди жыйнаў ҳәр түрдеги бирикпелер 
жәрдеминде иске асырылады. Бирикпелер ажыралатуғын ҳәм ажралмайтуғын 
түрлерге бөлинеди. 

---

3
Ажыралатуғын бирикпелерге сыңалы,шпонкалы, шлицалы резьбалы 
бирикпелер киреди. 
Резьба жәрдеминде бириктириў ажыралатуғын бирикпелердиң ең көп 
тарқалған әҳмийетли түри болып есапланады. Болт, винт, шпилка жәрдеминде 
ажыралатуғын бирикпелер ишинде резьбалы бирикпелер үлкен жүк тәсиринде 
жетерли дәрежеде исенимли ислейди, оларды жыйнаў ҳәм ажратыў қыйыншылық 
туўдармайды, 
салыстырмалы 
түрде 
арзан 
турады, 
ҳәмме 
өлшемлери 
стандартластырылған. Деталь бетинде резба пайда етиў ушын олардың бетинде 
дәслеп ислеў бериледи. 
Қурылыс машиналарында ең көп тарқалған резьбалы бирикпелерге метрлик 
резьбалар кирип, олар үлкен ҳәм киши адымлы болады. Булл резьбалар 
динамикалық күшлер тәсиринде жумыс ислеўши деталлар ҳәм винтлер арасында 
қолланылады. 
Үлкен адымлы метрлик резьбалар М ҳәриби менен белгиленип, олардың 
қасына резьбаның сыртқы диаметрин көрсетиўши сан жазып қойылады. Мс: 
М18х15 (18мм, 1,5 адым) 
Шпонкалы бирикпелер бураўшы моменти валдан втулкаға жеткизип бериў 
ушын қолланылады. Шпонкалар сыңа тәризли, призматикалық ҳәм сигментли 
түрлеринде болады. 
Заклепкалы бирикпелер метал конструкцияларды беккемлеўде, электр 
кепсерлеўи мүмкин болмайтуғын орынларда қолланылады. 
Кепсерли бирикпелер қурылым машиналарында ең көп тарқалған бирикпе 
болып, бунда деталлардың биригиў орынлары яки деталдың ерип биригиўи арқалы 
иске асырылады.