Microsoft Word Курылыс машиналары лекция материаллары doc

Жер қазыў
-тасыў машиналары
 
Жер қазыў тасыў машиналары өзиниң тягалық күши менен топырақты 
қатламы түрде бири-биринен ажыратады ҳәм оны транспортировка етеди.
Жумыс режими бойынша ЖҚТМ циклли жумыс ислеўши (бульдозерлер, 
грейдерлер, скреперлер) ҳәм үзиликсиз ислеўшилер (грейдер-элеватор) болып 
бөлинеди. 
Жумысшы үскенелериниң түрлери бойынша отваллы ҳәм ковшлы болып 
бөлинеди. 
Отваллы түрлерине бульдозерлер алдыңғы бетине қожы бар ямаса грейдер-
элеваторлар дискалы плугқа ете киреди. Ковшлы түрине скреперлер киреди. 
Жерлерди қазыў ҳәм тасыўшы машиналар массалық түрде топырақты қайта 
ислеўде нәтийжелиликке ийе. Егер скреперлер менен 0,5…1,5 км аралыққа 
топырақты қазып тасыў өнимдарлығы бир жылда орташа 5…40мың м
3
ты 
қурайды. Бульдозерлер менен 50…100 м аралыққа топырақты қазыў тасыў 
6…7мың м
3
ты қурайды.
Эксковаторлар.
 
Экскаваторлар - дәўирли жумыс ислеўши өзи жүрер жер қазыў машина болып 
есапланады. ол барлық түрдеги грунты қазыў, сүриў, транспорт үскенелерин тийеў 
хызметин атқарады. Булар дәўирли ислейтуғын бир ковшлы ҳәм үсликсиз 
ислейтуғын көп ковшлы экскаваторлар болып бөлинеди. 
 Бир ковшлы экскаваторлар 
Қурылыста пайдаланылатуғын бир ковшлы экскаваторлардың ковшының 
көлеми 0,25….4 м
3
қурайды. булар алмастырылыўшы жумысшы органларына ийе 
универсал экскаваторлар болып есапланады. бул экскаваторлар I….IV категориялы 
грунтларды қазыў жумысларын орынлайды. 
Қурылыс экскаваторлары жүрис бөлими, кабинасы, күш қурылмасы, жумысшы 
органы, тийкарғы механизмлери жайласқан бурылыў платформасынан ибарат. 
Бир ковшлы экскаваторлардың классификациясы. 
Ковш көлеми бойынша: киши көлемли 0,15м3 тан 1 м3 дейин, орташакөлемли 
1,25м3 тан 4,6м3 дейин. 
Жүрис үскенелер бойынша: гусиницалы, пневмодөнгелекли, адымлаўшы, 
тракторға орнатылған, автомобильге орнатылған. 
Күш қурылмасы бойынша: иштен жаныў двигатели, электр жүритпели, дизель-
электр жүритпели. 
жүргизиўшилер саны бойынша: бир моторлы, көп моторлы. 
жумысшы органлары бойынша: туўры ковшлы, кери ковшлы, драглайн ҳәм 
басқа үскенкели. 

---

17
бир ковшлы, жумыс циклиниң узақлылығы, қазыў бийиклиги ҳәм тереңлиги, 
топырақты төгиў бийиклиги ҳ.т.б есапланады. 
егер экскаваторлар үш дана алмастырылатуғын жумысшы үскенеси менен 
тәмийенленсе, бундай экскаваторлар универсал экскавторлар деп аталады. 
туўры ковшлы экскаваторлар грунты өзи турған орыннан жоқары қарай 
қазыўға мөлшерленген. бундай экскаваторлардың жумысшы цикли: грунты қазыў, 
ковштағы грунты төгиў ушын бурылыў, төгиў, платформаны қазыў орнына бураў, 
ковшты қазыў орнына түсириў. 
кери ковшлы экскаваторлар грунты өзи турған орыннан төмен қарай қарай 
қазыўға мөлшерленген. 
Драглайн кери ковшлыға уқсас болып, экскаватор грунты өзи турған орыннан 
төмен қарай қазыўға мөлшерленген. Драглайн экскаваторының стреласы (кепсерли 
бирикпе) решетка формалы болып, ковшы еки трость пенен ҳәрекетке 
келтириледи. Драглайн жапларды тазалаўда, суўлы орынларды қазыўда 
қолланылады. Грейфер қурылыста терең, қудықлар қазыўда, шашылыўшы 
курылыс материалларын жүгелеўде қолланылады. 
Экскаваторлар көлер үскенелери менен қурылыс қазықларын қазыўда ҳәм 
грунттларды жумсартыўда пайдаланылады. гидравликалық жүргизиўшилерге ийе 
экскаваторлар көп моторлы, толық бурылатуғын ҳәм бурылмайтуғын, жумысшы 
органлары аспалы болып, двигатель қуўатын орынлаўшы механизмлергежеткерип 
бериў ушын гидравликалық көлемли жүргизиўши қолланылады. экскаваторлардың 
80% тен асламы гидравликалық усылда жумыс ислейди. 
Экскаватор тегислегиштиң тийкарғы бөлимлери болып, жүрис қурылмасы, 
бурылыў платформасы, телескопикалық жумысшы үскенелери есапланады. 
Айланыў платформасына күш қурылмасы, гидравликалық жүргизиўшиниң 
жыйнама бирлиги, кабина ҳ.т.б жайластырылған. 
Ҳәзирги ўақытта қурылыста пайдаланыўшы телескопикалық стрелалы 
экскаваторлардың алмастырылыўшы жумысшы үскенеси, сондай-ақ стреланы 
шығарыўшы киргизиўши, көтериўши, тусириў, ковшты көшерине салыстырмалы 
түрде бурыў механизиминен турады. 
.