|
Muhammad Al Idrisi
2
(abu abd allah Muhammad al idrisi al
qurtubi al hasani al sabti yoki oddiy qilib al idrisi. 1100-1156)
taxminan Seutada o‘sha vaqtdagi almoravidlar imperiyasida, tugulgan.
Va kordobada taxsil olgan. Norman qirollar boshqaruvi ostida sitsiliya
O‘rta yer dengizida vizantiya, islom va g‘arbiy xristian madaniyatlari
orasida markaziy pozitsiyani ushlaydi. Palermoning poytaxt shahri
ko‘p millatlardan kelgan dengizchilar, savdogarlar, ziyoratchilar, salib
yurishi qatnashchilari uchun engi yaxshi uchrashadigan joylardan biri
bo‘lgan.
Qirol rodjerning buyrug‘iga binoan yozilgan. Xaritada yo‘q narsalar
xam qamrab olinadi: mamlakatlar va quruqliklarning xolati, ularning
1
Rojo Orcajo T., Catálogo descriptivo de los códices que se conservan en la
Santa Iglesia Catedral de Burgo de Osma, in “Boletín de la real Academia de la
Historia”, 1929, 94, pp. 655-792.
2
The Encyclopaedia of Islam, new edn., vol. 3, Leiden, p. 1038 (online).
Maqbul Ahmad S., Cartography of Al-Sharif al-Idsrisi, in Harley J.B., Woodward D.
(eds.), Th History of Cartography, vol. 2, book 1, Cartography in the traditional
Islamic and South Asian societies, Chicago 1992. pp. 156-173.
45
odamlari va ularning mol mulki, joylar, va ularning o‘xshashliklari,
dengizlari, tog‘lari va o‘lchamlari, ularning ekin donlari va
daromadlari, xamma binolar turlari, mol mulklar. Ular ishlab ciqargan
mahsulotlar. Ularning iqtisodi va tovar ayirboshlash, eksport va
import. Unga bogliq bolgan barca ajoyib narsalar. Shuningdek yetti
iqlimga xurmatda bolishgan va shuningdek odamlarining tavsifi va
ularning urf odatlari, tashqi korinishi, kiyimlari va tillari xaqida
aytiladi.
Yirik kitob 70 ta xududiy xaritalar toplami bilan toldiriladi
1
.
Xammasi janub tomonga yonaltirilgan. Bir necha asr dan buyon eng
togri xarita bolgan. Bugungi kundagi 10 ta qo‘lyozmaning 8 tasi oz
ichiga xaritalarni qamrab oladi. Al-idrisining geografiyasi
musulmonlarning mavhum narsalarni chizish an’anasini to‘xtatgan va
u matematik kardinatalarsz islim dunyosining xududiy xaritalarini
tasvirlagan. U grek matematigi va geografigi ptolamey izidan borgan.
Yolg‘iz manzilgohlarnig geografik kordinatalarini berish orqali butun
dunyoni tasvirlagan. Ptolamey an’anasiga muofiq, u dunyoni globus
shaklida tasvirlaydi. Aylana uzunligida 22 900 mil bolishini
xisoblaydi. fazoda tuxum sarigi kabi bir xil turushini aytadi. Ptolamey
kabi u kengliklarga kora yerni 7 ta iqlimga boladi
2
. Xar bir iqlim suniy
ravishda 10 ta bo‘lim ichidagi uzun ciziqlar orqali bolinadi. Dunyoni
afrikaning garbiy qirgoqlaridan osiyoning Sharqiy qirgoqlarigacha deb
tasvirlaydi. Natijasi tortburchakli xaritalar bn deyarli bir xil natija aks
etadi.
Ptolameyning geografik ishi orta asr yevropasida deyarli yog
bolib ketadi ammo 9 ci asr da arab tarjimalarida saqlanib
qolingan.idrisi andalusiyalik astranom al zarqalining ishidan xam
fodalanadi. Shuningdek garbiy ortayer dengizidagi bogliq bolgan
joylardagi ptolameyning tuzatishlaridan xam foydalanadi. U ulkan
sayoxatlaridagi mumotlaridan va boshqa sayohatchi va
savdogarlarning malumotlarini toplaydi. U shuningdek turli xil
1
Martinez-Gros G., La division du monde selon Idrīsī, in Balard M., Ducellier A.
(eds.), Le partage du monde. Échanges et colonisation dans la Mediterranée
médiévale, Paris 1998, pp. 315-334.
2
Martinez-Gros G., La division du monde selon Idrīsī, in Balard M., Ducellier A.
(eds.), Le partage du monde. Échanges et colonisation dans la Mediterranée
médiévale, Paris 1998, pp. 315-334.
46
madaniyatga oid ananalardan tarixiy va afsonaviy faktlardan
foydalanadi. Dunyo xaritasining pasti chap birchagida uzoq Sharqi
osiyodagi yopiq ulkan darvozalar ortidagi yajuch majuch (gog and
magog) larning yerini koramiz. Yajuch majuchlar bibliyada, mashhur
qadimiy kitoblarda 3 asrdagi rimlik aleksandr yoki Qur'an kabi
kitoblarda paydo bolgan.
Al idrisi islom geograflari ibn battuta, ibn haldun, piri rais va
yevropalik dendizchilar xristafor kolumb, vasko da gama larni
ilhomlantiradi. Biroq bahsli bolishiga qaramasdan uning yevropadagi
tasiri kam bolgan.
Xozirda Rodjer kitobining 10 ta qolyozma nusxasi bor. Eng eskisi
Do'stlaringiz bilan baham: |
