Qoziqli poydevorlar, ularning turlari va qo’yiladigan talablar

---

Qoziqli poydevorlar, ularning 
turlari va qo’yiladigan talablar

---

•
Inshootdan uzatiladigan yuk va tashqi 
muhitga nisbatan kuchsiz gruntlar 
sharoitida ko’pincha qoziqli 
poydevorlardan foydalaniladi. Buning 
asosiy sababi, birinchidan, qoziqni 
o’rnatishda uning tevarak atrofi va 
ostidagi gruntning zichlashuviga 
erishilsa, ikkinchidan, yuqoridan 
tushayotgan yuk qoziq orqali gruntning 
chuqur qatlamlariga uzatiladi.

---

Qoziqlar alohida (alohida turuvchi 
poydevorlar tovonida), lentasimon (kengligi 
uzunligiga nisbatan ancha kam bo’lgan 
poydevorlarda bir yoki ikki qator bo’lib) va 
qoziqlar maydoni (yaxlit poydevorlarda) 
ko’rinishida joylashuvi mumkin.
Qoziqlarni birlashtiruvchi konstruktsiya rostverk, qoziqlar
va rostverk birgalikda qoziqli poydevor deyiladi.
Qoziqli poydevorlar past va baland rostverkli bo’lishi
mumkin (9.1-rasm). Baland rostverkli qoziqlar amalda
ko’prik, daryo va dengiz sohillari inshootlari
poydevorlarida qo’llaniladi.

---

•
Vertikal tekislik bo’yicha joylashuviga 
ko’ra qoziqlar tik yoki eshkaksimon 
bo’lishi mumkin (9.2-rasm). 
Eshkaksimon qoziqlar gorizontal 
zo’riqishlar ta‘sirida bo’ladigan tirgak 
devorlar, gumbazsimon yoki qirg’oqlar 
ustivorligini ta‘minlovchi inshootlar 
poydevorlari ostida ko’proq qo’llaniladi.

---

•
Ustun qoziqlar mustahkam, deyarli 
zichlanmaydigan gruntga tayangan holda 
joylashadi va bunda yuklar to’laligicha 
ushbu gruntlarga uzatiladi. Bunday 
qoziqlar qo’llanilgan inshootlarda 
cho’kish deyarli yuz bermaydi.
•
Osma qoziqlarning uchlari mustahkam 
gruntlargacha yetib bormaydi. Ular 
mustahkam grunt qatlami anchayin 
chuqur joylashgan hollarda qo’llaniladi. 
Bunda qoziqlar orasida joylashgan 
gruntlar ular bilan birgalikda ishlaydi. 
Ular tashqi yuklarga, asosan, qoziq sirti 
va grunt orasida hosil bo’ladigan 
ishqalanish kuchlari hisobiga qarshilik 
ko’rsatadi. Gilli gruntlarda shuningdek, 
bog’lanish kuchlari ham poydevor 
ustivorligi va mustahkamligiga sezilarli 
ta‘sir ko’rsatishi mumkin.
Yukni zamindagi gruntga uzatish usuli bo’yicha osma va ustun qoziqlar bir-biridan farqlanadi. Osma 
qoziqlar ba‘zan ishqalanishga ishlovchi qoziqlar deb ham nomlanadi.

---

•
Ko’ndalang kesimi bo’yicha qoziqlar yumaloq, 
kvadrat, to’g’ri to’rtburchak, ko’pburchak va 
boshqa shakllarda, bo’ylama kesimi bo’yicha 
tsilindr, prizma, konussimon va ostki qismi 
kengaytirilgan ko’rinishlarda tayyorlanadi.
Qoziqlarni o’rnatishda qoqish, suv yordamida 
titratish, bosim ostida siqish va burab kiritish 
usullaridan foydalaniladi. Tayyorlanishiga ko’ra, 
qoziqlar yig’ma (po’lat quvurlar, yig’ma 
temirbetonli qoziqlar), quyma (asosan beton 
ishlatiladi) va aralash turlarga bo’linadi.
Qoziqli poydevorlarni barpo etishda yog’och, beton, temirbeton va po’lat
mahsulotlaridan foydalanish mumkin. Hozirgi zamon qurilishida temirbeton
qoziqlar ko’proq ishlatiladi.