|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
36
yurishi ham mumkin edi-ku! Yo’q, u ko’pni, boshqalarni ham o’yladi va imkoniyat borida Samarqand
va Buxoro viloyatlari uchun bu soliqni Bekor qildirdi. Bunday holat Xoja Ubaydullohning tijorat ahli,
hunarmandlar ham boshqa tabaqalar nazdidagi obro’sini yanada oshirdi va muxlislarini ham,
muxoliflarini ham so’zsiz ko’paytirdi.
Xoja Ubaydulloh orttirgan ko’pgina boyliklarini xalqqa solingan ortiqcha soliqlarni to’lashga,
madrasa, xonaqoh, masjid va boshqa xildagi imoratlarni qurdirishga sarfladi. Misol uchun, Umarshayx
mirzo Shosh – Toshkand aholisidan 250000 dinor hajmidagi soliqni talab qilganda, Xoja Ubaydulloh
bu mablag’ning hammasini o’zi to’labgina qolmay, balki unga qo’shimcha ravishda 70000 dinorni ham
soliq to’plovchilarga to’lagan. Bundan tashqari, u o’zi qurdirgan madrasa, masjid, xonaqohlarni
ta’mirlash, u yerda ishlovchi va yashovchilar, mudarris va tolibi ilmlarni moddiy jihatdan ta’minlash
maqsadida ko’pgina yer va mol-mulkni vaqf qildirgan edi. Bu vaqflarning soni va maqsadi haqida Xoja
Ubaydullohning o’zi shunday deb aytgan.
«(Xoja Ubaydulloh) aytur erdilarki, qurdirilgan imoratlarda istiqomat qiluvchilarni ta’minlash uchun
254 vaqf qilingan. Bundan maqsad shuki, biz hayot ekanmiz, birodarlarimiz tirikchilik tashvishini
tortmasinlar. Bizdan so’ng ham bu vaqflarning daromadi o’shalarga mo’ljallanadi. Shunisi ham borki,
vaqf qilingan joylardan olinadigan daromadlarni yeyish va ichish bilan qanoatlanib qolmay, balki
xojagon tariqati sirlarini ham chuqur o’rganib, bir-birini bahramand etsalar, toki g’ayb olami
(bilinmagan olam) asroridan fayz topsalar».
Olima O.D. Chexovichning yozishicha, Xoja Ubaydulloh ba’zan Movarounnahr hokimi Sulton Ahmad
mirzoga ham ma’lum mablag’ni, jumladan, o’n ming kumush tangani jo’natgan.
Ko’rinadiki, Xoja Ubaydullohga qarashli bo’lgan mol-mulk, yer va turli joylardan olinadigan
daromad asosan xayrli ishlarga sarf qilingan.
Muhammad Qozi tomonidan keltirilgan bir lavha juda qiziq hodisadan guvohlik beradi. «Hazrat
mol-mulklarining barchasi fuqaro uchun sarflanardi, ba’zan esa xarajat daromaddan ko’p bo’lar va
yilning oxirida qarzdor bo’lib qolardilar».
Bunday e’tirof Xoja Ubaydullohning hisobsiz mol-mulki, boyligi haqidagi rivoyatlarga oqilona tarzda
munosabatda bo’lishni taqozo etadi.
Aytilganlardan ma’lumki, Xoja Ubaydulloh ta’sir doirasining kengayib, shuhrat qozonishi bejiz
bo’lmagan, shu tufayli turli tabaqa vakillari unga ishonganlar va undan madad istaganlar. Bu hol
o’sha davr hokimlarini Xoja Ubaydulloh bilan hisoblashishga majbur etgan ko’rinadi. Shundan bo’lsa
kerakki, Xoja Ubaydulloh davrining turli sultonlari bilan bevosita munosabatda bo’lgan, ularga
nasihatomuz so’zlar yoki hikoyalar ayta olgan. Masalan, kimga, qaysi sultonga qaratilgani aniq
eslatilmagan bo’lsa-da, uning shunday yozgani ibratlidir: «Tashqi va ma’naviy saodatning boisi shariat
qonun-qoidalariga rioya qilishdan iboratdir. Agar dushmanlik va Kelishmovchilik bo’lsa, hech narsa
bo’lmaydi. Xotimaning go’zalligi va rohatning boqiyligi qonun-qoidaga amal qilishdandir. Sabr
qilmoqdan o’zga chora yo’qdir. Haq subhonahu bandalarini ranjitmasligingiz munosib ko’rinadi».
Mazkur xatning qanday munosabat bilan, qachon maydonga kelgani ham aniq emas, ammo eng
muhimi unda sultonni shariat qonun-qoidalaridan Chetga chiqmaslik, dushmanlik va kelishmovchilikni
yuzaga keltirmaslik va, nihoyat, Olloh bandalari – fuqaroni ranjitmaslikka da’vat qilganidir. Bundan
kelib chiqadigan yana bir xulosa shundan iboratki, qonun oldida shoh ham, faqir ham teng ekanligiga
ishora qilinmoqda. Bu esa ma’lum darajada sultonlarning o’zboshimchaligi yoki qonun-qoidani pisand
qilmasligining oldini olishga qaratilgan.
Agar o’sha davrdagi muhitga, xususan, naqshbandiya tariqatiga mansub bo’lgan badiiy ijodkorlar
yaratgan asarlarga murojaat qilinsa, yuqorida bayon qilingan g’oyaning badiiy tarzda ifoda etilganini
ham kuzatish mumkin. Jumladan, Xoja Ubaydulloh mansub bo’lgan tariqatni qabul qilgan ulug’ o’zbek
shoiri va mutafakkiri Nizomiddin Alisher Navoiy «Hayrat ul-abror» dostonining uchinchi maqolotidan
so’ng Keltirilgan mo’’jaz hikoyasida shoh G’oziy va da’vogar kampir voqeasini bayon etganda, shoh
G’oziyning shariat qonuni oldida boshqa fuqarolar bilan Teng holda bo’ysunishi va uning hukmini
bajarishga tayyor ekanini tasvirlaydi. Bu g’oya esa yuqorida eslatganimiz Xoja Ubaydullohning
Buyuk ma’naviy murshid
Do'stlaringiz bilan baham: |
