Microsoft Word boshlangich sinflarda matematik tushunchalarni umumlashtirish uslublari

2.2.  Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni 

shakllantirish 

 

                             Sodda tenglamalarni yechish 

Amal hadlaridan biri o’zgaruvchi bo’lgan x + 17 = 27; 20 + x = 29; x – 16 = 

10 va 25 – x = 19 kabi tengliklar tenglama deyiladi. Tenglamani yechish uchun 

noma’lum hadning son qiymatini topish kerak. Buning uchun qo’shish va ayirishni 

tekshirish qoidasidan foydalaniladi. 

1. Quyidagilarning to’g’riligini tekshiring 

71 + 19 = 90 

14 + 61 = 75 

93 – 23 = 70 

58 + 22 = 80 

49 – 18 = 31 

61 – 40 = 21 

 

2. Quyidagi tenglamalarni yechib tekshiring. 

63 – u = 40 

23 + x = 69 

u + 26 = 50 

39 + x = 60 

74 – u = 52 

Z – 30 = 65 

 

3. Misollarni ustun shaklida yozib yeching. 

28 + 45 

80 - 67 

23 + 37 

98 – 74 

---

 

43

49 + 27 

90 - 53 

46 + 31 

76 – 55 

55 + 27 

70 - 45 

80 - 67 

49 + 30 

 

4. Birlik va o’nliklar xonasidagi raqamlar yig’indisi 4 ga teng bo’lgan barcha 

ikki xonali sonlarni yozing. 

5. Masalalarni tenglama tuzib yeching. 

   a) Karim o’zidagi quyonlarning 25 tasini sotgandan keyin o’zida 40 ta 

quyon qoldi. Karimning quyonlari nechta bo’lgan?  

   b) Sobirjonda 43 ta kanareyka bor edi. U bir nechta kanareykani sotgandan 

keyin o’zida 20 ta kanoreyka qoldi? Nechta kanoreyka sotilgan?  

   v) Sobirjon yana bir nechta to’ti sotib olgandan keyin qushlari 66 ta bo’ldi. 

U nechta to’ti sotib olgan? 

 

Sonli tengsizliklar va ularni yechish 

1. Bir katakni bir birlik deb quyidagi sonlarni son nurida belgilang: 

a) 1; 3; 4; 6; 9; 12; 8; 10. 

b) 2; 5; 6; 8; 10; 13. 

 

2.  

2s * 80 tiy 

 

20 + 7 * 30 – 3 

25 sm * 3 dm 

 

27 – 7 * 16 + 4 

10 dm * 15 sm 

 

91 – 40 * 40 + 9 

3.  

50 + 24 – 7 

15 + 23 – 8 

45 + 40 – 4 

44 + 44 – 9 

26 + 24 + 4 

34 + 23 – 9 

22 + 22 – 12 

23 + 23 + 7 

73 – 14 + 9 

4. Ishoralarni to’g’ri qo’ying: 

3 * 5 * 8 = 16 

 

6 * 6 * 7 = 5 

7 * 5 * 5 = 7 

 

14 * 5 * 10 = 19 

---

 

44

6 * 3 * 8 = 11 

 

45 * 20 * 10 = 15 

 

5. Qavslarni to’g’ri qo’ying: 

73 – 14 + 9 = 50 

 

18 + 50 – 25 = 43 

61 + 34 – 29 = 66 

 

84 – 30 – 24 = 30 

19 + 84 – 23 = 80 

 

79 – 39 – 20 = 60 

 

6. Munosabat belgilarini to’g’ri qo’ying 

83 – 23 * 38 + 22 

 

19 + 20 * 52 – 13 

56 – 12 * 24 + 25 

 

27 + 31 * 80 – 11 

37 + 52 * 35 + 55 

 

24 + 23 * 60 – 14 

7. Darchalarni yoping 

24 + 26 >   

 

74 – 13 <   

33 + 40 >   

 

99 – 34 <   

50 + 36 >   

 

56 + 19 <   

  

Qavsli ifodalarning qiymatini hisoblash 

 

Qavssiz ifodalarda faqat qo’shish va ayirish amallari qatnashsa, boshidan 

boshlab tartib bilan ishlanaveradi. Agar qavs qatnashsa, avval qavs ichidagi amal 

keyin boshqa amallar bajariladi. 

1.  

41 – (9 + 6) 

76 – (30 + 17) 

63 – (19 + 17) 

76 – (17 + 8) 

80 – (42 - 16) 

54 + (60 – 32) 

63 + (40 - 26) 

48 + (35 - 13) 

89 – (84 – 45) 

 

2.  

50 + (14 + 23) 

28 + (70 - 51) 

94 – (21 + 32) 

50 – (28 - 13) 

30 + (15 + 23) 

89 – (17 + 23) 

73 – (35 - 18) 

96 – (64 - 23) 

78 – (34 + 9) 

---

 

45

3.  

8 36 16 

28 20  12 

24 4  32 

 

a) Kvadratdagi sonlarni satrlar bo’yicha, ustunlar bo’yicha va burchakdan 

burchakka qarab qo’shganda bir xil son 60 chiqayapti. Tekshirib ko’ring, 

to’g’rimi? 

b) Shu qoidalar foydalanib, ushbu kvadratlarning kataklariga yetishmagan 

sonlarni qo’yib chiqing: 

 

    26 

 

12 

   9      35 

 

21  1      10     24 12       28  

16 

     

 18 

8 

   15 

 21 

56 

 

   

2.  Nargiza 100 dan 27 ni ayirdi, so’ngra 18 ni ayirdi va yana bir sonni ayirgan edi 

39 qoldi. Nargiza eng keyin qaysi sonni ayirgan?