21-Mavzu: Avtomobilning xarakatlanish tenglamasi. Tenglamani yechish usullari. Avtomobilning tezlanishi. Reja

21-Mavzu: Avtomobilning xarakatlanish tenglamasi. Tenglamani yechish usullari. Avtomobilning tezlanishi.
Reja.

1. 
   Avtomobilning harakatining differentsial tenglamasi.
   
2. 
   Inertsiya kuchi.
   
3. 
   Aylanib harakatlanuvchi massalar inertsiya kuchini hisobga oluvchi koeffitsient, tenglamani yechish usullari
   
4. 
   Tortish va quvvat balansi grafigi.
   
5. 
   . Avtomobilning tezkorligi, baholovchi ko’rsatkichlar.
   
6. 
   Avtomobilning tezlanishi.
   
7. 
   Tezlanish grafigi va uning tahlili.
   
8. 
   Tezlikni oshirishga ketgan vaqt va yo’lini hisoblash va grafik usulida aniqlash.
   

Tayanch so’z va iboralar. Avtomobilning harakatining differentsial tenglamasi, inertsiya kuchi, aylanib harakatlanuvchi massalar inertsiya kuchini hisobga oluvchi koeffitsient, tenglamani yechish usullari, tortish va quvvat balansi grafigi, avtomobilning tezkorligi, baholovchi ko’rsatkichlar, avtomobilning tezlanishi, tezlanish grafigi va uning tahlili, tezlikni oshirishga ketgan vaqt va yo’lini hisoblash va grafik usulida aniqlash.
1. Avtomobilning harakatining differentsial tenglamasi.
1.1. Avtomobil harakatining umumiy tenglamasi va uni yechish usullari


Avtomobil harakatining umumiy tenglamasi harakatlantiruvchi R_t va qarshilik ko’rsatuvchi P_f , P_ , P_w, P_ja kuchlarni bir-biri bilan bog’laydi.
Avtomobilga ta’sir etuvchi kuchlarni yo’l tekisligidagi soyalarini ixchamlashtirilsa quyidagi tenglama hosil bo’ladi:
yoki (5.1)
Avtomobil quyidagi maromlarda harakatlanadi:
tortish kuchi ta’sirida qarshiliklarni yengib harakatlanish;
tortish kuchi bo’lmaganda salt harakatlanish;
tormozlash kuchi ta’sir etgandagi harakatlanish.
Harakat davomida avtomobil dinamikasini quyi-dagi o’lchamlar aniqlaydi:
- maksimal tezlik -V_amax;
- maksimal tezlikdagi avtomobilni dinamik omili - D_a.vmax;
- maksimal tezlikda yo’lning umumiy qarshilik koeffitsienti - _vmax ;
- birinchi tezlikda yurganda yo’lning umumiy qarshilik koeffitsienti -  _max.


Umumiy tenglamaga kiruvchi kuchlarni tezlik bilan bog’lovchi aniq funktsional bog’lanishlar mavjud emasligi sababli uni yechishda quyidagi grafik usullardan foydalaniladi:
- kuchlar muvozanati va uning grafigi yordamida.
- quvvatlar muvozanati va uning grafigi yordamida.
- dinamik omil va dinamik pasport grafiklari yordamida.
- avtomobilning kuchlar va quvvatlar muvozanati.

1. 
   1.2. Avtomobilga ta’sir etuvchi kuchlar muvozanati.
   

Avtomobilning harakat tenglamasi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
yoki
Bu tenglama avtomobilning kuchlar yoki tortish muvozanati tenglamasi deb ataladi, u grafik usulda 21.1-rasmda ko’rsatilgandek yechiladi.
Rasmdagi grafikda va funktsiyalar chizig’i aks ettirilgan.

21.1-rasm. Kuchlar muvozanati tenglamasi va uni yechilishi.


Hosil bo’lgan egri chiziqlarni grafik usulda qo’shilsa, egri chizig’i hosil bo’ladi.
Jami qarshiliklarning yig’indisi R_T chizig’i bilan kesishgan A nuqtasi avtomobilning o’zgarmas maksimal tezlik bilan shu qarshiliklarni yengib yurishi uchun zarur bo’lgan avtomobilning tortish kuchining qiymatini ko’rsatadi.
Tortish kuchi R_T chizig’i bilan chiziqlar orasidagi masofa R_ja ordinata bo’lib, u tortish kuchining sarflanmagan qismi bo’lib, u avtomobilga tezlanish berish uchun sarflanadi.
R_w kuch grafigi bilan abtsissa o’qi orasidagi masofa masshtabda R_w ni qiymatini, R_w grafigi bilan R_f orasidagi ordinata masshtabda R_f kuchini, R_ chizig’i bilan abtsissa o’qi orasidagi ordinata masshtabda R_w kuchini qiymatini beradi. Bu usul bilan yo’l sharoitiga qarab avtomobilni harakat tezligini aniqlanadi va bu tezlik orqali yuk va yo’lovchilarni tashish ishini rejalashtiriladi.