21-Mavzu: Avtomobilning xarakatlanish tenglamasi. Tenglamani yechish usullari. Avtomobilning tezlanishi. Reja

8. Tezlikni oshirishga ketgan vaqt va yo’lini hisoblash va grafik
usulida aniqlash.
SHuning uchun bu tenglamalarni qo’shimcha grafik usulda yechish mumkin.
Buning uchun avtomobilning bitta uzatmasi uchun qurilgan dinamik omil grafigi bo’lishi lozim (21.7-rasm).

21.7-rasm. Tezlanish vaqtini grafik usulda aniqlash.

Abtsissa o’qining pastiga Ψ masofada ikkinchi koordinata sistemasini chizamiz. Ordinata o’qiga m_t masshtabda vaqtni sekundlarda qo’yamiz.

Demak m_t=c/mm. Tezliklar o’qining masshtabi bo’ladi.
Abtsissa o’qining davomida chap tomonida ihtiyoriy OR kesmani belgilaymiz.
OR kesmaning miqdori quyidagicha aniqlanadi.

bu yerda m_D - dinamik omil ordinatasining masshtabi, (N/ mm).
Tezlanish vaqtini aniqlash uchun dinamik omil grafigini V₁-V₂; V₂-V₃; V₄-V₅; V₅-V₆, bo’laklarga bo’lamiz. Bu bo’laklar ichida dinamik omil o’zgaramas o’rtacha qiymatga ega bo’ladi deb hisoblaymiz, ya’ni D₁, D_a, D₃-D₅. Avtomobilning tezligi V₁ dan V₂ gacha o’zgarishi uchun sarf bo’lgan vaqtni topish uchun o’rtacha dinamik omil D₁ ni ordinata o’qiga soyasini tushiramiz va P_qutb bilan tutashtiramiz. So’ngra V₁ tezlikning pastki o’qdagi soyasi 1¹ orqali 1R kesmaga perpendikulyar o’tkazamiz. Bu perpendikulyarni 2¹ nuqta bilan kesishguncha davom ettiriladi. Aniqlangan 1¹-2¹ kesma tezlik V₁dan V₂ gacha o’zgaragandagi sarflangan vaqtning o’zgarishini ko’rsatadi. SHunga o’xshash V₁ dan V₂ ga qadar o’zgaragandagi vaqtni topish uchun D₂ ni soyasi 2 ni qutb R bilan birlashtirib, o’nga 2¹ nuqtadan perpendikulyar o’tkazamiz. O’tkazilgan perpendikulyarni 3¹ nuqtagacha davom ettiriladi. SHunday usul bilan har bir tezliklar bo’lagi uchun sarflangan vaqtni aniqlash mumkin. Umumiy tezlanish vaqti esa quyidagicha aniqlanadi:
t= t₁+t₂+t₃+--..t_n. (7.5)
Grafikda aniqlangan siniq chiziqlar t=f(Va) funktsiya hisoblanadi.
Tezlanish yo’lini aniqlashda ham masofalari teng bo’laklarga bo’lingan dinamik omil tavsifidan foydalniladi (21.8-rasm).

21.8-rasm. Tezlanish yo’lini grafik usulda aniqlash.

Pastdagi Ψ masofaga qurilgan koordinatalar sistemasini ordinatasiga S masofani qo’yiladi. Tezlanish yo’lining masshtabi quyidagicha aniqlanadi (m/mm):

Har bir bo’lakning o’rtacha dinamik omili bo’lgan 1,2,3,4,5 nuqtalarni koordinata boshi bilan tutashtiramiz. Avtomobil tezligini V₁ dan V₂ gacha o’zgartirish vaqtida bosib o’tgan masofani aniqlash uchun α nuqtadan 10 ga perpendikulyar o’tkazamiz, perpendikulyarning davomi v nuqtagacha davom etadi α dan v nuqta gacha bo’lgan masofa tezlikni V₁ dan V₂ ga yetgunga qadar yurgan S₁ yo’lni bildiradi. Tezlik V₂ dan V₃ gacha o’zgargandagi masofani aniqlash uchun v nuqtadan 20 ga perpendikulyar o’tkazib uni S nuqtagacha davom ettiramiz. V dan S gacha bo’lgan masofa tezlikni V₂ dan V₃ gacha yetgunga qadar yurgan S₂ yo’lni bildiradi. Bu usul bilan tezlikning har bir bo’lagi uchun masofalarni aniqlansa, S=f (V_a) ni ifodalovchi siniq chiziqka ega bo’linadi.
Tezlanish bilan bosib o’tilgan umumiy yo’lning qiymati tezlikning ayrim bo’laklarida bosib o’tilgan masofalarning yig’indisiga teng, ya’ni: