Microsoft Word boshlangich sinflarda matematik tushunchalarni umumlashtirish uslublari

    4. 

Harfiy 

ifodalar 

 

Matematika dasturiga binoan harfiy ifodalar 1-sinfdan boshlab kiritiladi. Bu 

yerda o’quvchilar  

---

 

34

 

 

a 

 x  v 

 

x 

 s  d 

ko’rinishdagi tenglamalarni yechishda va masalalarni tenglamalar yordamida 

yechishda, no’malum sonni belgilash uchun simvol sifatida ishlatiladigan x harfi 

bilan tanishadilar  

 

2-sinfda x harf o’zgaruvchini belgilaydigan simvol sifatida kiritiladi. Bu 

boshlangich sinflardanoq o’zgaruvchi tushunchasini shakllantirish va bolalarni 

simvollarning matematik tilda ifoda qilish imkonini beradi.  

 

Harfning o’zgaruvchini belgilash uchun simvol siftidagi ma’nosini ochib 

berishga tayyorgarlik ishi 2-sinfda  o’quv yilining boshida qo’shish va ayirish 

amallarini takrorlash munosabati bilan o’tkaziladi. harflarning kiritilishi bilan bir 

vaqtda tayyorgarlik davrida, bolalar yangi terminlar:            "matematik ifoda"  va 

"

matematik ifodaning qiymati"   bilan ta’rifsiz tanishadilar.Bu davrda yig’indi va 

qoldiqni topishga doir bir xil mazmundagi sodda arifmetik masalalarni yechish 

bo’yicha ish olib boriladi.  

 

              5. Bilimlarni umumlashtirishda harfiy  

                       simvolikadan foydalanish 

  

O’quvchilar harfiy simvolikaning ma’nosini tushunib olganlaridan so’ng, 

harflarni ishlatishda shakllanayotgan bilimlarni umumlashtirish vositasi sifatida 

foydalanish mumkin.  

1. Arifmetik amallarning xossalarini, arifmetik amallarning komponentlari hamma 

natijalari orasidagi bog’lanishni va h.k. larni harflar yordamida yozishda 

o’quvchilar a

aaa yig’indisini  4xa ko’paytma bilan almashtiradi va bunday 

mulohaza yuritadilar: bu yerda qo’shiluvchilar bir xil (a), demak yig’indini 

ko’paytma bilan almashtirish mumkin, birinchi ko’paytuvchi a, ikkinchi 

ko’paytuvchi 4 soni bo’ladi, chunki qo’shiluvchilar 4 ta. 

2. Arifmetik amallarning harflar yordamida yozilgan xossalarini, bog’lanishlarini, 

munosabatlarini va hokazolarni o’qish. 

Masalan,  "(a

35)-a"  ifodani o’qing va uning nimaga teng ekanligini toping. 

O’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar. 

---

 

35

 

"

a va 35 sonlarning yig’indisidan birinchi qo’shiluvchi a ni ayirish kerak, 

ikkinchi qo’shiluvchi 35 hosil bo’ladi"   

Yozamiz:  (a

35)-a35 

3. Arifmetik amallarning xossalarini bilish asosida ifodalarni ayniy almashtirish 

Masalan,  (5 

b)x3  (5b)(5b)(5b) 

yozuvni tugallang, deganda topshiriqni bajarayotganda o’quvchilar quyidagicha 

mulohaza yuritadilar: 

"

tenglikning chap tomonidagi 5 va b sonlarining yig’indisini 3 ga ko’paytiramiz: 

o’ng tomondan qancha hosil bo’lsa, chap tomonda ham shuncha hosil bo’lishi 

uchun 5 ni 3 ga ko’paytirib va ikkinchi qo’shiluvchi b ni 3 ga ko’paytirib, 

natijalarni qo’shish kerak. 

4. Berilgan tenglik yoki tengsizliklarni sonli qiymatlarini o’rniga qo’yish 

yordamida hosil qilish mumkin. 

5x(2a

b)10a5b  tenglikni a3,  b5 da tekshiring:  5x(2x35)   5x(65)     

5x11 55,     10x3  5x5  30  25  55 

harfiy simvollarni kiritishning 2-bosqichida sonli ifodani parmetrlik harflar bilan 

almashtirish masalasi turadi. Shu usulda sonli ifoda harfiy iofdaga almashtiriladi. 

 

5 0 5 

 0 

13 20 

13 

 20 

41 41 

41 

 41 

a B a 

 b 

1-qo’shiluvchi 2 

-qo’shiluvchi 

yig’indi 

 

Shunigdek, ayirma uchun ham jadval tuziladi. 

 

 

                    

15 12 

15-12 

20 0 

20-0 

13 7 

13-7 

 

---

 

36

a B 

a-b 

kamayuvchi   

ayriluvchi 

ayirma 

 

harfiy ifodaning qiymatini hisoblash 3 bosqichga bo’linadi.  

1. Oldin harfiy ifoda olinib, harflarning o’rniga sonlar qo’yish  

a 

 b  ni a  5, b  20;     a  13, b  8 da  hisoblang. 

2. Oldin harflar va harfiy ifodalar olinib, o’quvchilarning o’zlari jadvalda 

qiymatlar berib, natijasini topadilar. 

 

 m 

  

 

  

 n 

  

 

  

 m-n 

  

 

  

 

 3. Masalaning shartiga harflar kiritib, uning o’rniga qiymatlar berib hisoblash. 

Masalan, garajda  a  mashina bor edi, yana  s  mashina keldi. +ancha mashina 

bo’ldi?     a 

 s.  a  20,  s   5;  a  10,  s  50;  .....  

 

      tenglik va tengsizliklarni o’qitish metodikasi