Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

Gidrotsefaliya sindromi.
Kalla suyagi choklari ajralishi bilan kechadigan 
ochiq tashqi gidrotsefaliya bosh o‘lchamlarining kattalashishi, Grefe belgisi, ko‘z 
olmalarining protruziyasi bilan namoyon bo‘lishi mumkin. Ba’zan nistagm, 
g‘ilaylik, piramidal belgilar kuzatiladi. Mikrotsefaliya bilan kechadigan ichki 
gidrotsefaliyada gipertenziv sindrom bo‘lmasligi mumkin. Bunday holatlarda 
yakuniy tashhis transillyuminatsiya, ExoEG va pnevmoEG natijalariga asoslanib 
qo‘yiladi. Bosh aylanasining tez va keskin kattalashishi hamda gidrotsefaliyani 
mikrotsefaliya bilan birgalikda kechishi noxush oqibatga olib keladi.
Psixomotor va nutq oldi rivojlanishi ortda qolish sindromi
. Bolaning 
rivojlanish darajasini aniqlash uchun 4 ta asosiy doira tekshirilishi zarur: yirik 
motorika, qo‘l kaftlarini mayda harakatlari, atrof muhit bilan muloqoti (analizator 
vazifalari), nutq oldi va nutq rivojlanishi. Rivojlanishni sifat jihatdan baholash 
bilan birga son jihatdan rivojlanish koeffitsentini hisoblash mumkin, u normada 
85-120 birlikni tashkil qiladi. Statik-motor vazifasi buzilganda bola me’yordan 
kechroq boshini tutadi, aylanadi, o‘tiradi, turadi va yuradi. Psixik rivoji ortda 
qolganda bola nigohini fiksatsiyalashi, o‘yinchoqni kuzatishi, uni qo‘lga olib 
o‘ynashi, onasini tanishi va atrof-muhitda orientatsiyasi kech bo‘ladi. Nutq oldi va 
nutq rivojlanishining buzilishida qichqiriqning sust bo‘lishi yoki uning bo‘lmasligi, 
nutq rivojlanishi bosqichi va templarining buzilishi (artikulyatsiya shakllanishining 
ortda qolishi, alaliya, dizartriya aniqlanishi va boshqalar) kuzatiladi. Shuni 
ta’kidlash kerakki, bu sindromda ko‘rsatilgan doiralarning birgalikda rivojlanish 
tempining orqada qolish bilan birga, ulardan birining funksiyasini buzilishi 
ustunlik qilishi mumkin. Eng noxush oqibat bo‘lib psixik rivojlanishining davomli 
ortda qolishi hisoblanadi.
Tiklanish davrining sanab o‘tilgan sindromlari turli xil davom etish va 
namoyon bo‘lishi MNS zararlanishining darajasi va davo muolajalarini o‘z vaqtida 
o‘tkazilganligiga bog‘liqdir. YaTCh lar miyasining juda katta kompensator 
imkoniyatlarini hisobga olgan holda kompleks davosi qanchalik erta boshlansa, 
buzilgan funksiyalar shunchalik tezroq tiklanadi, ba’zan esa bola hayotining 1-2- 
yiliga to‘liq sog‘ayishi kuzatiladi. Ba’zi holatlarda ensefalopatiyalar (o‘choqli 
mikrosimptomlar, sezilarli kalla ichi gipertenziyasi, serebrastenik sindrom, 
psixomotor va nutq rivojlanish tempining ortda qolishi), gidrotsefaliya rivojlanishi, 
markaziy serebral falaj va MNS zararlanishining boshqa organik shakllari 
shakllanishi mumkin.
Yuqoridagi ma’lumotlarga asoslanib, chaqaloqlarni tekshirilganda asosiy 
e’tiborni og‘irlashgan irsiyatli oilalarda tug‘ilgan yoki urug‘lanish vaqtigacha 
kasallangan ota-onaga ega bo‘lgan bolalarga qaratish kerak, bu nerv tizimi 
zararlanishi aniq xavf omili bo‘lib hisoblanishi mumkin. Bunda onaning yoshi 
katta ahamiyatga ega, chunki MNS rivojlanish buzilishlari yoki nuqsonlari 
ko‘pincha yoshi katta birinchi marta tuqqan yoki juda yosh onadan (30 yoshdan 
katta va 18 yoshdan kichik) tug‘ilgan bolalarda kuzatiladi. Onaning o‘tkir va 
surunkali kasalliklari (bronx-o‘pka, yurak-qon tomir) va dori moddalarni qabul 
qilishi ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

---

 198
Homilaga eng yomon ta’sir qiladigan holat bu onasining kasbiy zararlari 
(ximik moddalar, radiatsiya va boshqalar). Homila rivojlanishining oqibatini 
oldingi homiladorlikdagi homila tushishi va abort holatlari yomonlashtiradi. 
Homiladorlikni to‘xtatish, ayniqsa, mexanik va farmokologik moddalarni qabul 
qilish, shuningdek, ota-onaning zararli odatlari – alkogol ichish, chekish va 
boshqalar juda salbiy ahamiyat kasb etadi.
Xavfning bevosita ko‘rsatkichlari bo‘lib, bola tashlash xavfi holatlari, 
homiladorlikni birinchi va ikkinchi yarmidagi toksikozlar, nefropatiyalar, 
shuningdek, tug‘ruqning noxush kechishi (muddatdan oldin, kech, tez yoki katta 
suvsiz oraliq bilan kechadigan davomli, kindik tizimi bilan o‘ralishi, homilaning 
patologik joylashuvi, homila siqib chiqarilishi, operativ usullarni qo‘llanilishi, 
yo‘ldosh va kindik tizimchasi patologiyasi, tug‘ruqdagi davomli asfiksiya)
hisoblanadi. Nerv tizimining organik zararlanish belgilarining borligi shubxa 
qilinayotgan va nevropatolog dinamik nazoratida 1-2 yil turishi kerak bo‘lgan 
bolalar guruhini ajratish muhim ahamiyatga ega. Bu guruhga statik, motor, psixik 
va nutqiy vazifalarning ortda qolishi, mushak tonusi va reflekslarning keskin 
bo‘lmagan o‘zgarishlari, yengil gipertenziv sindrom va boshqalarga ega bo‘lgan 
bolalar kiritilishi kerak. Kuzatuv davomida bu bolalarning rivojlanishi 
me’yorlashsa, ularni sog‘lom guruhga o‘tkazish kerak.
Havf omillari va xavf guruhi bolalarini ajratish 3 yo‘nalishda o‘tkazilishi 
kerak.
1.
YaTCh larda MNS zararlanishining ahamiyatga molik xavf 
omillarini ajratish (jad. 4.).
2. O‘tkir va tiklanish davrida MNSning turg‘un organik zararlanishining 
paydo bo‘lish va shakllanishi yuqori xavfi bo‘lgan guruhlarni ajratish (jad. 5,6.).
3. Nerv tizimi organik zararlanishini shakllanishi bo‘yicha shubxali, kichik 
xavf guruh bolalarini ajratish.
Shunga e’tiborni qaratish kerakki, xavf omillari o‘zi bolaning patologik 
rivojlanishiga olib kelishi shart emas, balki ular miyaning patologik rivojlanishi 
yoki shakllanib bo‘lgan miya strukturalarining destruktsiyasiga sabab bo‘luvchi 
sharoitlarni yaratadi. Lekin havf omillari fonida tug‘ilgan bolalarning NSsi ularga 
qarshi chiqish mumkin va bu bolalar chaqaloqlik davridagi yoki hayotining 
birinchi oylari davridagi xarakterli nevrologik belgilarga ega bo‘lgan yuqori xavf 
guruhi bolalariga kiritmasligi kerak. (4-5 jadvalga qaralsin). Klinik jihatdan 
baholashning qiyinligi uchun informativ diagnostik usullarni qo‘llash kerak.
Tekshiruvlar quyidagicha: o‘tkir davrida – bioximik usullar, EEG, ExoEG, 
REG; tiklanish davrida esa – EMG, ExoEG, EEG, kalla suyagi 
transillyuminatsiyasi. Shubhali holatlarda bolalarni dinamikada kuzatish uchun 
kichik xavf guruhiga kiritiladi. Xavf omillari yig‘indisi bo‘yicha bemorlarni nerv 
tizimi zararlanishi xavfining yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan guruhga kiritish 
mumkin. Xavf omillarining birgalikda kelishi miya turg‘un organik 
zararlanishining eng og‘ir shakllarini rivojlanishiga olib keladi. Ularni erta 
aniqlash esa bemorlarga tibbiy va ijtimoiy reabilitatsiyani o‘tkazish uchun 
shifokorga yordam beradi.

---

 199