Microsoft Word akram uzoqov mdh adabiyoti cyr ziyouz com

Қозоқ адабиёти 
 
Қозоқ ёзма адабиёти анча кеч шаклланди. XIX асргача 
қозоқларда адабиёт, асосан, халқ оғзаки ижодиёти шаклида 
ривожланди. Қадим замонлардан бери оғиздан-оғизга кўчиб келган 
халқ мақоллари, ашула ва қўшиқлари, эртак ва достонларида қозоқ 

---

Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги халқлари адабиёти
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
13
меҳнаткашларининг оғир аҳволи, озодлик учун олиб борган 
курашлари акс эттирилган. 
Қозоқ халқ қўшиқлари, эртак ва достонлари турли-туман 
мавзуларни қамраб олган. Уларда қозоқ мазлума аёлларининг оҳу 
фиғони ҳам, халқ қўзғолончиларининг мардлик-шижоати ҳам, 
тадбиркор, доно Алдаркўсанинг мароқли саргузаштлари ҳам, 
Қўбланди ботир, Эртарғин ва Қамбар ботир сингари ҳалқ 
баҳодирларининг қаҳрамонликлари ҳам ўз аксини топган. Қозоқ халқ 
оғзаки ижоди асарларида турли ижтимоий табақаларнинг ҳаётини акс 
эттирувчи шахслар образи билан бир қаторда афсонавий ва мажозий 
образлар ҳам учрайди. Топишмоқ ва эртаклардаги бўри, аждаҳо, дев, 
семурғ қуш, достонлардаги учқур отлар яхшилик ва ёмонлик тимсоли 
сифатида гавдаланади. 
Қозоқ халқ оғзаки ижодида қаҳрамонлик достонлари салмоқли 
ўрин тутади. “Қўлбанди ботир”, “Қамбар ботир”, “Эртарғин” 
достонларида қаҳрамонлик, дўстилик ҳамда ватанпарварлик ғоялари 
романтик бўёқларда акс эттирилган. “Қиз жибек”, “Қўзи кўрпеш ва 
Баян сулув” ҳамда “Сулув шаш” сингари ишқий-лирик достонлар ҳам 
жуда кўп. Бу достонларда пок инсоний муҳаббат тараннум қилиниб, 
феодализм жамиятининг ярамас томонлари очиб ташланади, эски 
урф-одатлар аёвсиз фош қилинади. Масалан, “Қўзи кўрпеш ва Баян 
сулув” достонида тасвирланишича, ошиқ ва маъшуқанинг чин 
инсоний муҳаббатига Баян сулувнинг бой хонадондан, Қўзи 
кўрпешнинг эса камбағал оиладан бўлганлиги тўсқинлик қилади. 
Мана шу қарама-қаршилик ошиқ ва маъшуқларнинг фожиали ҳалок 
бўлишига олиб келади. 
Қозоқ халқ оғзаки ижодидагипрогрессив оқим XIX асрнинг 
бошларига келиб шаклланган қозоқ ёзма адабиёти учун замин бўлди. 
Қозоқ классик адабиётининг асосчилари Чўқон Валихонов, 
Иброй Олтинсарин ва Абай Қўнонбоев қозоқ халқи билан рус халқи, 
шунингдек, қозоқ адабиёти билан рус адабиёти ўртасидаги дўстлик ва 
ҳамкорликнинг жарчилари эдилар. Чўқон Валихонов рус фани ва 
маданияти билан танишган ўқимишли киши эди. Олим ва 
маърифатпарвар Ч. Валихонов кўп саёҳат қилди, илмий 
экспедицияларда юрди. У Қозоғистонни, қўшни Қашқар ўлкасини 

---

Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги халқлари адабиёти
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
14
ўрганишга оид бир қанча илмий асарлар яратди. Чўқон 
Валихоновнинг фольклорист ва публицист ёзувчилик фаолияти ҳам 
катта аҳамиятга эга. 
Чўқон Валихоновнинг замондоши Иброй Олтинсарин ўзининг 
шоирлик ва маърифатпарварлик фаолиятини болаларни ўқитиш иши 
билан боғлаб олиб борди. Умр бўйи ўқитувчилик касби билан 
шуғулланган Иброй Олтинсарин болаларни янги усулда тарбиялашга 
алоҳида эътибор берди. У мактаб болаларини рус адабиётининг 
намуналари билан таништириш мақсадида рус тилидан таржималар 
қилди, адабиёт мажмуасини яратди. Ўзи ҳам шеърлар ёзиб, болаларни 
ўқишга, илм олишга даъват этди. 
Қозоқ классик адабиётининг отаси Абай Қўнонбоев ўз шеърий 
ва насрий ижоди ҳамда маърифатпарварлик фаолияти билан 
демократик тенденциядаги қозоқ адабиёти тараққиётига катта ҳисса 
қўшди. У қозоқ халқ оғзаки ижодидаги илғор анъаналар таъсири 
остида халқ манфаатини куйловчи асарлар яратган атоқли шоир ва 
маърифатпарвар даражасига кўтарила олди. 
Абай шеъриятнин халқ ҳаётига яқинлаштирди, ўз лирикасида 
илғор ғояларни тараннум этди, халқ ҳаётининг турли-туман муҳим 
ижтимоий масалаларини ўз замонасининг илғор зиёлиси сифатида ҳал 
қилди. 
XIX 
асрнинг охири ва ХХ асрнинг бошларида Қозоғистонда 
савдо ва саноатнинг бирмунча жонланиши заминида маҳаллий 
буржуазия синфи шаклланди.