Mexanizatsiyalash muhandislari instituti «fizika va kimyo» kafedrasi

Izoh
. Biz belgilashlarni oxirigacha bir xil ko‟rinishda keltirdik, shuning uchun boshqa 
holatlardagi tenglamalardan ham foydalanishimiz mumkin. 
Izoh
. Biz yuqurida ishqalanish kuchlarini hisobga olmadik. Nima uchun? Chunki, 
to„qnashishgacha va undan keyingi tezlik o‟zgarishini juda qisqa vaqt intervalida olamiz 
va bu qisqa vaqt oralig„ida ishqalanish ortib 
ulgurmaydi, shuning uchun inobatga olinmaydi. 
9–Masala [1]. 
Miltiqning orqaga tepki 
berishi.
 
20 
g
massali o„qni 620 
m/s
tezlik bilan ota 
20–rasm.
O’q otish 
jarayoni 

---

35 
oladigan 5,0 
kg
massali miltiqning orqaga tepki berish tezligi hisoblansin (20
-rasm
). 
Miltiq - o„q tizim tepki bosilishidan avval tinch holatda turibdi. Tepki bosilganidan 
so„ng o„qning gilzasi ichida portlash sodir bo„ladi. O„q stvolni tashlab chiqib ketgan 
holdagi miltiq va o„q tizimini ko„ramiz (20
b - rasm
). O„q o„ngga harakatlanadi (+
x
), 
miltiq esa chapga sapchib ketadi. Portlashning juda qisqa vaqt oralig„ida, tashqi kuchni 
poroxning portlashi hisobiga hosil bo„luvchi kuchning ta‟siriga nisbatan kichik, deb 
faraz qilamiz. Shunday qilib, biz impulsning saqlanish qonunini hech bo„lmaganda 
taxminan qollashimiz mumkin. 
Yechim
. 
B
indeks o„qni 
R
indeks esa miltiqni ifodalasin; oxirgi tezliklar esa shtrixlar 
bilan ifodalangan. U holda 
x
o„qi bo„yicha impulsning saqlanish qonuni quyidagicha 
bo„ladi: 
o„q otilgunga qadar impuls = o„q otilgandan keyingi impuls 
m
B

B 
+ 
m
R

R 

=
m
B

B

+ 
m
R

R

0 + 0 =
m
B

B

+ 
m
R

R

. 
Noma„lum 

R

o„zgaruvchiga nisbatan yechib quyidagini olamiz 

R

= – 
m
B

B

/
m
R 
= – 2,5
m/s
. 
Miltiqning massasi o„qning massasidan ancha katta bo„lgani uchun, uning (orqaga 
tepki) tezligi o„qning tezligidan ancha kichikdir. Minus ishora, miltiq tezligining 
yo„nalishi o„qning yo„nalishiga teskari yo„nalganligini ko‟rsatadi [1].