Mexanizatsiyalash muhandislari instituti «fizika va kimyo» kafedrasi

Mexanikada uchraydigan kuchlar
: 
 
1. 
Elastiklik kuchi F=-kx
bunda, k - elastik koeffisiyenti 
(prujinaning bikrligi), x - absolyut deformasiya. 
2
. Ishqalanish kuchi
 
- jismning boshqa jism sirtida sirpanishiga qarshilik 
ko„rsatadigan kuch bo„lib, jismning sirtiga normal bo„yicha bergan bosim kuchiga 
tengdir.
F
ishq
=

N bunda N
 - 
normal bosim kuchi, 

 
- ishqalanish koeffitsiyenti. 
3
. Og’irlik kuchi
P=mg bunda, g- erkin tushish tezlanishi.
 
Yerning tortish kuchi ta‟sirida hosil bo„ladigan kuch 
og‘irlik kuchi
deyiladi va bu 
kuch jismlarning erkin tushish tezlanishiga bog„liqdir. Shuning uchun bu kuchni 
jismlarning erkin tushish tezlanishi ta‟sirida paydo bo„luvchi 
kuch
 
ham deyiladi.

---

16 
4. 
Butun olam tortishish qonuni.
 
Dinamikaning uchta harakat qonunini yoritishdan tashqari, Isaak Nyuton 
shuningdek planetalarning va oyning harakatini ko„rib chiqqan. Hususan u Oyni Yer 
atrofidagi deyarli aylanma harakat qilishi uchun uni ushlab turuvchi kuch tabiati haqida 
qiziqqan [1]. 
Yer sirtidagi har bir jism gravitatsiya kuchi 
F
G
ning 
ta‟sirini sezadi va jism qayerda joylashganligiga qaramasdan bu 
kuch Yerning markazi tomon yo„nalgan bo„ladi (9
- rasm
). 
Gravitatsion kuch
r
r
r
m
m
F
2
2
1




bunda, 

- gravitasiya doimiysi.
Agar, jism yer sirtidan h-balandlikda bo‟lsa:
2
)
h
R
(
mМ
F



Yer sirtidan h
 - 
balandlikda erkin tezlanish:
2
)
h
R
(
M
g



Ikki moddiy nuqtalarning o‟zaro tortishish potensial energiyasi:
r
m
m
E
2
1
p



bunda, m
1 
va m
2
 - 
moddiy nuqtalarning massalari, r- ular orasidagi masofa. 
Birinchi kosmik tezlik:
gR
R
M
G
1


