Mexanizatsiyalash muhandislari instituti «fizika va kimyo» kafedrasi

Moddiy nuqta deb
, ma‟lum massaga ega bo„lgan, o„lchami o„rganiladigan 
masofalarga nisbatan juda kichik bo„lgan jismga aytiladi. 
Moddiy nuqtaning harakati davomida fazoda chizgan chizig‟i ("qoldirgan izi") uning 
traеktoriyasi
dеyiladi. Traеktoriyaning uzunligi moddiy nuqta bosib o‟tgan yo‟lga 
tеngdir. Traеktoriyaning shakliga qarab moddiy nuqta harakati to‟g‟ri chiziqli yoki e
gri 
chiziqli bo‟lishi mumkin.
Koordinata boshidan nuqtaga o‟tkazilgan vektorga, shu nuqtaning 
radius - vektori 
deb ataladi (1-rasm).
Radius vektor 

r
nuqtaning fazodagi vaziyatini bir qiymatni 
belgilaydi va u vaqtning funksiyasidir: 
)
(
t
r
r



Uning koordinata o‟qlariga proyeksiyasi, nuqtaning dekart koordinatalariga teng. 

---

8 
z
;
;



z
y
x
r
y
r
x
r
Moddiy nuqta harakatining kinematik 
tenglamalari quyidagicha bo‟ladi.
)
(
);
(
);
(
t
z
r
t
y
r
t
x
r
z
y
x



1- rasmda 


r
- ko‟chish, 
S

- bosib o‟tilgan 
yo‟l. 
1-rasm 
Moddiy nuqtaning (jismning) harakat traеktoriyasi har xil – to‟g‟ri chiziqli, egri 
chiziqli, xususiy holda aylana shaklida bo‟lishi mumkin.
To‟g‟ri chiziqpi harakatda traеktoriya to‟g‟ri chiziqdan iborat bo‟ladi.
To‟g‟ri chiziqli harakatni alohida ajratib o‟rganishimizning boisi shundaki,
amalda juda ko‟p harakatlar to‟gri chiziqli 
harakatdir.