Mexanik harakat haqida

31-rasm. Avtomobilning notekis harakatidagi tezlik grafigi

Oniy tezlik

O‘rtacha tezlik notekis harakatlanayotgan jismning butun yo‘l davomidagi harakatini umumiy tarzda ifodalaydi. Lekin undan yo‘lning ixtiyoriy nuq- tasidagi tezlikni bilib bo‘lmaydi. Notekis harakatda bizni aynan yo‘lning ixtiyoriy nuqtasidagi tezlik qiziqtirishi mumkin.

Avtobusning ikki bekat orasidagi notekis harakatini tahlil qilaylik. U bekatlar orasidagi yo‘lni 6 minutda bosib o‘tsin. Avtobusning harakat tezligi grafigi 32-rasmda tasvirlangan grafik kabi bo‘lsin. Kuzatish uchun turli vaqtlarni tanlab olib, shu vaqtlarga mos kelgan tezlik qiymatlarini, ya’ni shu ondagi oniy tezlikni topish mumkin. Grafikdan 2 minut o‘tgandagi oniy tezligi taqriban 32 km/soat, 4 minut o‘tgandagi oniy tezligi 40 km/ soat, 10 minut o‘tgandagi oniy tezligi esa 46 km/soat ga teng bo‘lganligini bilib olamiz. Harakatning ma’lum bir nuqtasidagi oniy tezligini taqriban

υ, km/soat 50

25
0 2 4 6 8 10 t, min

32-rasm. Avtobusning tezlik grafigi
aniqlash uchun shu nuqtada kichik Δt vaqt ichida jismning bosib o‘tgan Δs yo‘li topiladi. Bunda Δ (delta) – kichik oraliqni bildiruvchi belgi.

32. 
    rasmdagi tezlik grafigi bo‘yicha A nuqta atrofida avtobus Δt = 0,3 s vaqt ichida Δs = 3 m yo‘l bosgan bo‘lsin. U holda avtobusning A nuqtadagi oniy tezligining taqribiy qiymati:
    

υ = ^Δs = ^{3 m} = 10 ּ 3,6 ^km = 36 ^{km .}
Δt ^{0,3 s soat soat}