Mexanik harakat haqida



Download 3,48 Mb.
bet1/106
Sana01.02.2022
Hajmi3,48 Mb.
#421407
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   106
Bog'liq
fizika 7 uzb



I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar



I bob.


MEXANIK HARAKAT HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR


1-§. JISMLARNING HARAKATI




Mexanik harakat



Tevarak-atrofimizda velosiped, avto- mobil va odamlar yurishini; osmonda qush, vertolyot, samolyot va raketalar uchishini (2-rasm); suvda baliq, akula va delfinlar suzishini; Yer Quyosh atrofida, Oy esa Yer atrofida aylanishini kuzatishimiz mumkin. Jismning harakati ma’lum qonun-qoida- larga bo‘ysunadi. Masalan, olimlar ku- zatish natijalari asosida osmon jismlari- ning qaysi vaqtda fazoning qaysi joyida bo‘lishini aniqlay oladilar. Jumladan, ular Oy va Quyoshning qachon tutilishini ol- dindan aytib berishlari mumkin.
Har qanday jismning mexanik harakati boshqa jismga nisbatan kuzatiladi. Masalan, avtomobil ko‘cha bo‘yidagi da- raxt yoki binolarga nisbatan, daryo suvi qirg‘oqlarga nisbatan, samolyot Yerdagi bino, osmondagi bulutlarga nisbatan ha- rakat qiladi. Jism harakati kuzatuvchi- ning vaziyatiga qarab turlicha bo‘ladi.
2-rasm. Jismlarning mexanik harakati
Harakatning nisbiyligi

Odatda, jismning vaziyati yerga nisbatan o‘zgarmasa, u tinch turibdi, deymiz. Aslida, jismning tinch yoki harakat holati nisbiydir. Qayiqda o‘tirgan odam qayiqqa nisbatan tinch holatda bo‘lsa, daryo qirg‘og‘iga nisbatan harakatda bo‘ladi. Yerdagi barcha narsalar go‘yoki tinch turganga o‘xshaydi. Lekin ular Yer bilan birga Quyosh atrofida aylanadi, ya’ni harakatda bo‘ladi. Ma’lum tezlikda ketayotgan poyezd ichida yurib ketayotgan odam vagonga nisbatan kichik tezlikda harakatlansa, tashqaridagi temiryo‘l relsiga nisbatan katta tezlikda harakatlanayotgan bo‘ladi. Bu odam tezligi turli jismlarga nisbatan turlicha bo‘ladi. Boshqa jismlar bo‘lmasa, yakka bir jism tezligi haqida biron bir fikr yuritish mumkin emas.





Sanoq jism

Harakatning nisbiyligini hisobga olish uchun «sanoq jism» tushunchasi kiritiladi. Masalan, odam va avtomobillarning harakati yoki tinch holati Yerga nisbatan olinadi. Bu holda Yer – sanoq jism hisoblanadi. Atrofimizdagi barcha jismlarning tinchlik holati yoki mexanik harakati ana shunday sanoq jismlarga nisbatan qaraladi. Agar Yerning Quyosh atrofidagi harakati qaralayotgan bo‘lsa, Quyosh sanoq jism bo‘ladi.




3-rasmda yerga nisbatan 10 m/s tezlik bilan ke- tayotgan platforma ustida shu yo‘nalishda 1 m/s tezlik bilan ketayotgan odam tasvirlangan. Bu odamning harakati uchun platforma sanoq jism deb olinsa, uning tezligi 1 m/s bo‘ladi. Agar sanoq jism sifatida Yer tanlab olinsa, odamning tezligi 11 m/s


  1. rasm. Platforma ustidagi odam harakati nisbiydir

bo‘ladi (10 m/s + 1 m/s = 11 m/s). Yo‘lda ketayotgan avtomobil, poyezd va boshqalarning harakatida sanoq jism sifatida Yer shari o‘rniga uning sirtida qo‘zg‘almas holatda joylashgan bino, daraxt kabilarni olish mumkin. Masalan, avtomobilning harakati yo‘l yoqasidagi daraxtga nisbatan kuza- tilayotgan bo‘lsa, ayni paytda shu daraxt sanoq jism deb olinadi.


Download 3,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish