Mexanik harakat haqida

8-§. NOTEKIS HARAKATDA TEZLIK

O‘rtacha tezlik

Tekis harakat qilayotgan jism istalgan t₁, t₂, t₃, . . . , t_n vaqt oraliqlarida mos ravishda s₁, s₂, s₃, . . . , s_n yo‘lni bosib o‘tgandagi tezligi o‘zgarmas qiymatga

ega bo‘ladi:
s s s s

υ= ¹ = ² = ³ = ... = ⁿ = const,
t₁ ^t2 t₃ ^tn
(1)

bunda «const» o‘zgarmas qiymatni ifodalovchi belgi. Lotinchada constantus –
o‘zgarmas, doimiy ma’nolarini anglatadi.

Tevarak-atrofimizdagi jismlar, asosan, notekis harakat qiladi. Masalan, bir manzildan chiqqan avtomobil yarim soat mobaynida 35 km masofani o‘tgan bo‘lsin. Avtomobil yo‘lda turli tezlikda yurib, yo‘lning ayrim qismlaridagina bir xil tezlikda harakat qiladi (31-rasm). Avtomobilning harakati butun yo‘lga nisbatan notekisdir.

29. 
    rasmda tasvirlangan havorang shaklning yuzi bosib o‘tilgan s = 35 km yo‘lning son qiymatiga tengdir. Yuqoridagi misolda avtomobilning o‘zgarmas tezligi emas, balki o‘rtacha tezligi haqida gapirish mumkin. Bunda avtomobilning o‘rtacha tezligi 35 km : 0,5 soat = 70 km/soat ga teng.
    

Ya’ni:
(2)

O‘rtacha tezlikning grafigi o‘zgarmas tezlik grafigi kabi gorizontal yo‘nalishdagi to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘ladi. (2) formuladan notekis harakatda bosib o‘tilgan yo‘l quyidagicha ifodalanadi:

s = υ_o‘rta ּ t .
(3)

31. 
    rasmda tasvirlangan to‘g‘ri to‘rtburchakning yuzi son jihatdan avto- mobilning o‘rtacha tezligi υ_o‘rt = 70 km/soat bilan harakat vaqti t = 0,5 soat ko‘paytmasiga teng. Bunda o‘rtacha tezlik grafigi hosil qilgan shtrixlangan shaklning yuzi notekis harakat tezligi grafigi hosil qilgan havorang shaklning yuziga teng bo‘ladi.
    

υ, km/soat

90
70

⁰ 0,1
0,2
0,3
0,4
0,5