Mexanik harakat haqida

37­§. IMPULSNING SAQLANISH QONUNI

Yopiq sistema

Fizikada tahlil qilinayotgan jismlar guruhiga jismlar sistemasi deyiladi. Sistemaga kiruvchi jismlar orasidagi o‘zaro ta’sir kuchlariga ichki kuchlar, sistemadagi jismlarning sistemadan tashqaridagi jismlar bilan o‘zaro ta’sir­ lashishi natijasida vujudga keluvchi kuchlarga esa tashqi kuchlar deyiladi.

Kosmik kemani uchirishda Yer bilan kosmik kema birgalikda yopiq siste­ ma deb qaraladi. Chunki Quyosh, Oy va boshqa osmon jismlarining kosmik kemaga ta’sirini hisobga olmasa ham bo‘ladi.

Gorizontal sirtda bir necha sharcha bir­biri bilan to‘qnashib, ta’sirlasha­ yotgan bo‘lsin. Agar sharchalarning sirtga ishqalanishi hisobga olmaydigan darajada kichik bo‘lsa, bu sharchali sirtni yopiq sistema deb qarash mumkin.

Massa va tezliklari bir xil jismlar to‘qnashuvi

1­tajriba. Bir tomoniga prujinali bufer mahkamlangan bir xil m massali

ikkita aravachani gorizontal relsga 119­rasm­ _m
dagidek qo‘yamiz. Aravachalarga ta’sir etuv­
chi og‘irlik kuchi va relsning reaksiya kuchi o‘zaro muvozanatda bo‘ladi. Shuning uchun
^{→υ →}υ m

qaralayotgan jismlar sistemasini yopiq sistema deb olish mumkin.
119­rasm. Har bir aravacha im­ pulslarining nolga tenglashishi

Aravachalar to‘qnashganda to‘xtab qolishi uchun ularning biriga plastilin yopishtirib qo‘yilgan. Aravachalarni bir xil υ tezlik bilan harakatlantirsak, birinchi aravachaning impulsi mυ ga teng bo‘ladi. Ikkinchi aravachaning tezligi birinchi aravachaning tezligiga teng, lekin qarama­qarshi yo‘nalgani uchun ikkinchi aravachaning impulsi −mυ ga teng bo‘ladi. U holda ikkala aravachaning impulslari yig‘indisi:
mυ + (− mυ) = mυ − mυ = 0
bo‘ladi. Aravachalar to‘qnashganda plastilin orqali ular bir­biriga yopishib qo‘ladi va to‘xtaydi. Tezlik υ = 0 bo‘lgani uchun har bir aravachaning impulsi nolga teng bo‘ladi.