Mexanik harakat haqida

Tayanch tushunchalar: jism bilan Yerning tortishish kuchi, Yerning tortishi, jismning Yerga tortilishi, jismning og‘irlik kuchi.

1. 
   Butun olam tortishish qonuniga binoan Yer sirtidagi m massali jism va Yer
   

orasidagi o‘zaro tortishish kuchi formulasi qanday ifodalanadi?

2. 
   Butun olam tortishish qonuni va Nyutonning ikkinchi qonuni formulalari asosida
   

erkin tushish tezlanishining qiymati qanday topiladi?

1. 
   Massasi 200 kg bo‘lgan kitob javoni Yerga qanday kuch bilan tortiladi? Javon- ning og‘irlik kuchi qancha? Ushbu va keyingi masalalarda g = 10 m/s² deb oling.
   
2. 
   Massangizni bilgan holda o‘zingizning og‘irlik kuchingizni aniqlang.
   
3. 
   Yo‘l chetida turgan avtomobilning og‘irlik kuchi 20 kN ga teng. Avtomobilning
   

massasini toping.

→
^Fel
→
P

88. 
    rasm. Jism og‘irlik kuchining osmaga ta’siri
    

28-§. JISMNING OG‘IRLIGI

Fizikada og‘irlik kuchidan tashqari og‘irlik degan tu- shuncha ham mavjud. Jism og‘irligi mohiyatini tushunib olish uchun quyidagi tajribalarni o‘tkazaylik.

1. 
   tajriba. Osmaga mahkamlangan prujinaga m massali jism osaylik. Jismga pastga yo‘nalgan F_og‘ = mg og‘irlik kuchi ta’sir qiladi. Shu kuch ta’sirida prujina cho‘ziladi, ya’ni deformatsiyalanadi. Buning natijasida F_el elastiklik kuchi vujudga keladi (90-rasm).
   

F_og‘ og‘irlik kuchi ta’sirida prujina cho‘zila boshlagan sari, prujinaning avvalgi holatini saqlashga intiluvchi yuq- origa yo‘nalgan F_el elastiklik kuchi orta boradi. Ma’lum uzunlikka cho‘zilganidan keyin F_el elastiklik kuchi miqdor

jihatdan F_og‘ og‘irlik kuchiga tenglashib qoladi, ya’ni bu kuchlar mu-
vozanatlashadi va prujinaga osilgan jism tinch holatga keladi. Jismning

tinch holatida osmaga F_og‘ og‘irlik kuchiga teng bo‘lgan kuch ta’sir etadi. Bu kuch prujinaga osilgan jismning og‘irligidir.

2. 
   tajriba. Prujina ustiga o‘rnatilgan tayanchga muay- yan m massali jismni qo‘yamiz. Shu zahoti prujina siqila boshlaydi, ya’ni deformatsiyalanadi. Natijada, F_el elastik- lik kuchi namoyon bo‘la boshlaydi. Elastiklik kuchi ortib, jismning og‘irlik kuchiga miqdor jihatdan tenglashganda prujinaning siqilishi to‘xtaydi va jism tinch holatga o‘ta- di. Jismning tinch holatida tayanchga F_og‘ og‘irlik kuchiga teng bo‘lgan kuch ta’sir etadi (91-rasm). Bu kuch prujina ustidagi tayanchga qo‘yilgan jismning og‘irligidir.