Mexanik harakat haqida



Download 3,48 Mb.
bet58/106
Sana01.02.2022
Hajmi3,48 Mb.
#421407
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   106
Bog'liq
fizika 7 uzb

91-rasm. Jism og‘irlik kuchining tayanchga ta’siri




Yuqoridagi tajribalarda jism muvozanat holatga kelganda jismning P og‘ir- ligi Fog‘ og‘irlik kuchiga teng bo‘ladi. Tinch holatda turgan jismning og‘irligi quyidagi formula bilan ifodalanadi:



P = mg.




Og‘irlik tushunchasini og‘irlik kuchi tushunchasi bi- lan chalkashtirib yubormaslik kerak. Ularning bir-biridan farq qiladigan ikki jihatini bilib olish lozim. Birinchidan, og‘irlik kuchi – bu jismning Yerga tortilish kuchi, og‘irlik esa jismning tayanchga (92-rasm) yoki osmaga (90-rasm) ko‘rsatayotgan ta’sir kuchi. Ikkinchidan, og‘irlik kuchi jismning vertikal yo‘nalishdagi tezlanishiga bog‘liq emas, ya’ni ma’lum bir joy uchun o‘zgarmasdir. Og‘irlik esa jism faqat tinch holatda turganda yoki vertikal tekis harakatda- gina o‘zgarmasdir.


  1. rasm. Jism- ning tayanchga ta’sir kuchi

Jism vertikal yo‘nalishda o‘zgaruvchan harakat qilganda og‘irlik o‘zgaradi. Masalan, 1-tajribadagi prujinaga osiladigan jismning massasi 100 g, ya’ni 0,1 kg bo‘lsin. U holda jismning og‘irlik kuchi Fog‘ = 0,1 ⋅ 9,8 N = 0,98 N ≈
≈ 1 N. Bu kuch jism prujinaga osilganda ham, prujina cho‘zilayotganda ham, tinch holatga kelganda ham o‘zgarmaydi. Lekin og‘irlik 0 qiymatdan

1 N ga qadar ortib boradi. Jism prujinaga osilgan vaqtning o‘zida jismning prujina osilgan osmaga ta’siri bo‘lmaydi, ya’ni jismning og‘irligi 0 ga teng bo‘ladi. Qisqa vaqt ichida prujina cho‘zila boradi va jismning osmaga ta’siri orta boradi, ya’ni jismning og‘irligi 0 dan 1 N ga qadar o‘zgaradi. Prujina cho‘zilib bo‘lgach, ya’ni jism muvozanat holatga kelganida, uning og‘irligi 1 N ga teng bo‘ladi.
2-tajribada ham shunday holat yuz beradi.
Turmushda massa o‘rniga ko‘proq og‘irlik tushunchasi qo‘llaniladi. Masalan, bozorda tarozi yordamida mahsulotning massasi o‘lchansa-da, mahsulotning og‘irligi o‘lchandi, deyiladi. Bu bilan xatolikka yo‘l qo‘yiladi, deb bo‘lmaydi. Chunki tarozida mahsulot tinch holatda, ya’ni muvozanat holatida tortiladi. Bu holatda og‘irlik N da emas, balki kg yoki g da hi- soblanadi, xolos.
Masala yechish namunasi
Dinamometrga yuk osilganda, biroz vaqtdan so‘ng u muvozanatga keldi. Shunda dinamometr 10 N ni ko‘rsatdi. 1. Dinamometrga osilgan yukning massasi qancha? 2. Muvozanat holatda dinamometr prujinasining elastiklik kuchi qancha bo‘ladi? 3. Yukning og‘irligi-chi? 4. Dinamometr yordamida yukning massasini o‘lchash mumkinmi?
Berilgan: Formulasi: Yechilishi:

Fog‘ = 10 N;
g = 9,8 m/s2.
Fog‘
= mg;
m = Fog‘ .
m = 10
9,8
≈ 1 kg.





g
Topish kerak:
m = ? Fel - ? Fog‘ = ?
Javob: 1) m ≈ 1 kg; 2) Fel = Fog‘ = 10 N;

  1. P = Fel = 10 N; 4) Yer sirtida tur-

gan dinamometr yordamida massani ham o‘lchash mumkin. Buning uchun dinamometr shkalasi kilogramm va grammlarda darajalangan bo‘lib, o‘lchash jarayonida dinamometr prujinasi muvozanat holatida bo‘lishi zarur.



Download 3,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish