Mexanik harakat haqida

15-§. JISMNING TEKIS AYLANMA HARAKATI

Tekis aylanma harakat haqida tushuncha

Soat millari uchining, bir xil tezlikda ketayotgan velosiрed yoki avtomobil g‘ildiragining, ishlayotgan ventilyator parragining harakatini tekis aylanma harakat deyish mumkin. Eslatib o‘tamiz, tekis deganda yo‘nalish bo‘yicha tekis emas, vaqt o‘tishi davomida bir xil tezlikni tushunishimiz kerak.

Moddiy nuqtaning aylana bo‘ylab harakati deganda, aylanma harakat qilayotgan jismning biror nuqtasi ko‘zda tutiladi. Masalan, soat milining ma’lum bir nuqtasini, aytaylik, uchini moddiy nuqta deb qarash mumkin. Velosiрed yoki avtomobil g‘ildiragining o‘qidan ma’lum bir uzoqlikdagi nuqtasini ham moddiy nuqta deb olsa bo‘ladi. Bunda g‘ildirakning aylanma harakati yerga nisbatan emas, balki velosiрed yoki avtomobil korpusiga nisbatan qaraladi.

Chiziqli tezlik va burchak tezlik

Aylanma harakatda jismning aylanish o‘qidan turli uzoqlikdagi nuqtalari ma’lum Δt vaqt da­ vomida turli uzunlikdagi Δs˘ yoylarni bosib o‘ta­



A

A
Δ_˘s
¹ Δ_˘s_{1 B}

di. 46-rasmdan ma’lum Δt vaqt ichida jismning A
nuqtasi Δs˘ yoyni, A₁ nuqtasi Δs˘₁ ni, A₂ nuqtasi esa
A₂ Δ_˘s₂

B

1
_O B₂

Δs˘₂ yoyni bosib o‘tishi ko‘rinadi. Bu nuqtalarning vaqt birligida bosib o‘tgan masofalari, ya’ni tezliklari har xildir.

∆t
_{υ =} Δs˘ _.
(1)