Мевачилик ва сабзавотчилик

Nazorat savollari:
1. Pomidor, qalampir va boyimjon mevalarining biokimyoviy tarkibini taqqoslab baholang.
2. Tomatdosh ekinlar biologiyasidagi o‘xshashlikni va farqlarni qayd eting.
3. SHtambli pomidor navlari va ularning afzalliklari nimada.
4. Pomidor o‘stirish texnologiyasining xususiyatlari.
5. Konservalash uchun yetishtiriladigan pomidor hosiliga qo‘yiladigan talablar.
6. Ko‘chat va ko‘chatsiz urug’idan pomidor o‘stirishning qulayliklari va kamchiliklari haqida gapiring.


10-mavzu: Karam , Bodring va sabzavot qovoqchalar , Ildizmevali , Piyozli o‘simliklari biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi
Reja:

1. Karamdosh sabzavotlarning ahamiyati, tarqalish tarixi.

2. Karam turlarining inson salomatligi muxofazasida axamiyati.
3. Oq bosh karamning etishtirish texnologiyasi.

Tayanch iboralar:Oddiy (oqbosh) karam, qizilbosh karam, savoy karam, gulkaram, bryussel karami, kolrabi karami, xitoy, pekin va barg karam, O’rta yer dengizi va Yevropa karamlari, karamni urug’idan o’stirish, urug’lik karamboshlar.




1. Karamdosh sabzavotlarning ahamiyati, tarqalish tarixi.
Sabzavot ekinlarining bu guruhiga butgulilar (Cruciferae) yoki karamdoshlar (Brassicaceae) oilasiga mansub oddiy yoki oqbosh karam, qizilbosh karam, savoy karami, bryusselg’ karami, kolrabi karam, barg karam, xitoy karami, pekin karami, gulkaram va boshqa tur, xillar kiradi. SHulardan gulkaram, xitoy va pekin karamlar bir yillik bo‘lib, qolganlari (oqbosh, qizilbosh, savoy, bryusselg’, barg va kolg’rabi karamlari) esa ikki yillik o‘simliklardir.
Karamlarning tarkibida oziq moddalar unchalik ko‘p emas, lekin mineral tuzlar va vitaminlar, ayniqsa «S» vitamin manbai hisoblanadi.
Oddiy (oqbosh) karam tarkibida oziq moddalar va vitaminlar kam. Bryusselg’ va gulkaram quruq modda va vitaminlarga boyligi bilan boshqa karam turlaridan farq qiladi. Kolg’rabi karami shakarga boy (7 % gacha) bo‘lib, bu unga shirin mazza beradi. Oqbosh karam ovqatga yangiligicha va tuzlangan holda ishlatiladi.
Qizilbosh karam uzoq saqlanuvchanligi bilan xarakterlanib, undan ko‘pincha yangiligida salat tayyorlashda foydalaniladi (59, 60-rasm).
Gulkaram pishmagan oq rangli seret tupguli parhez mahsulot bo‘lib, qaynatilgan, qovurilgan va bahzan sirkalangan holda ovqatga ishlatiladi. Kolrabi karami sharsimon poya meva hosil qiladi. U yangiligicha, qaynatilgan va dimlab pishirilgan holda istehmol qilinadi. Tarkibida vitaminlarning ko‘pligi va tezpisharligi boshqa karamlardan 10-12 kun oldin pishishi bilan xarakterlanadi.
Savoy karamining boshi yumshoq, barglari pufakchaga o‘xshaydi, uzoq saqlanmaydi. U yangiligicha salatga hamda sho‘rva va boshqa ovqatlarga ishlatiladi. Bryuselg’ karami baland poya hosil qilib, uning barg qo‘liqlaridan mayda karam boshchalar chiqaradi. Bu karam ham pishirilgan holda, sho‘rvalarga va marinadlarga ishlatiladi.
Barg karam poyasi baland, barglari cho‘ziq va etli bo‘ladi. u mollarga beriladi. Yangi barglarigina sho‘rvalarga solinadi va pyure tayyorlashda foydalaniladi. Barg karam bahzi formalari manzarali o‘simlik sifatida o‘stiriladi.
Xitoy va pekin karamlari poyasining rivojlanmaganligi va bahzan uncha qattiq bo‘lmagan karamdosh hosil qiladigan nozik barglardan tuzilgan tupbargi bilan boshqa tur karamlardan farq qiladi (63-rasm).
Bu karamlar turli koreys va xitoy milliy taomlari tayyorlashda ishlatiladi. Karamning xo‘jalik-ishlab chiqarish jihatdan eng ahamiyatlisi va keng tarqalgan turi oqbosh karam hisoblanadi. U karam ekilgan jami maydonning 98-99 % ini, umumiy sabzavot ekinlar maydonining dunyo bo‘yicha 25-30, O‘zbekistonda esa 12-15 % ini egallaydi.