O` zbekiston r espublikasi o liy va o` rta maxsus ta

---

O`

ZBEKISTON 

R

ESPUBLIKASI

 

O

LIY VA 

O`

RTA MAXSUS TA

`

LIM VAZIRLIGI QOSHIDAGI

 

M

IRZO 

U

LUG

`

BEK NOMIDAGI 

 

O`

ZBEKISTON 

M

ILLIY 

U

NIVERSITETI

 

Kimyo fakultetining 

Kimyo yo`nalishi 19-04 guruhi talabasi 

Berdishukurova Xurshida 

Fizikaviy kimyo fanidan tayyorlagan 

KURS ISHI 

Mavzu: Azeotrop eritmalarni ajratish 

 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent – 2021

---

REJA 

I. KIRISH 

II.ASOSIY QISM 

1.  Azeotrop va geterozeotropik rektifikatsiya. 

2.  Ekstraksion rektifikatsiya 

III. AMALIY QISM 

1.  Azeotrop aralashmalarni ajratish usullari 

2.  Texnologik ajratish sxemalarini sintez qilish usullari. 

3.  Zetropik va azeotropik aralashmalarni ajratish uchun 

birlashtirilgan issiqlik materiallari oqimlariyordamida 

komplekslardan foydalanish. 

IV. XULOSA 

V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 

 

---

KIRISH 

Rektifikatsiya  -  bu  fazalarni  ko‟p  bosqichli  qarshi  oqim  bilan  qaynatilgan 

suyuqlik  bilan  to‟yingan  kondensatsiya  bug‟  fazasi  o‟rtasida  tarkibiy  qismlarni 

o‟tkazish jarayoni. Qarama-qarshi oqim sxemasida bug‟ va suyuq aralashmalarning 

qisman  kondensatsiyasi  natijasida  boshlang‟ich  aralashmada  ularning  tarkibiga 

mos  keladigan  yuqori  qaynash  komponenti  (VCC)  va  past  qaynash  komponenti 

(NCC) hosilini olish mumkin.  

Rektifikatsiya  jarayoni,  tashqi  tomondan  yetkazib  beriladigan  issiqlik  faqat 

qozonlarda  iste‟mol  qilinadi-  distillash  moslamasining  pastki  qismida  (ko‟pincha 

ustunlar)  isitish  moslamasida  dastlabki  bug‟  oqimini  olish  uchun  suyuq 

aralashmaning  qisman  bug‟lanishi  uchun  ustun  va  yon  qismlarda.  Bug‟ 

kondensatlanishining  isishi  faqat  distillash  moslamasining  yuqori  qismidagi 

kondensatsiya moslamalarida chiqariladi.  

Rektifikatsiya  qilish  jarayonlari  kimyoviy  texnologiyaning  eng  ko‟p 

energiya talab qiladiga jarayonlaridan biri bo‟lib, ularning samaradorligi ko‟pincha 

ishlab  chiqarishning  butun  iqtisodiyotini  belgilab  beradi.  Ba‟zi  hollarda,  ularni 

ishlab chiqarish uchun zarur bo‟lgan energiyani 70foizigacha organik mahsulotlar 

aralashmalarini 

distillash 

orqali 

ajratishga 

sarflanadi. 

Ishlab 

chiqarish 

jarayonlarining  uzluksizligi  va  tonnaj  kabi  xususiyatlari  energiya  sarf-

xarajatlarining  nisbatan  past  darajada  kamayishiga,  mahsulot  fraktsiyalari 

sifatining  yaxshilanishiga,  umuman  olganda  texnologiya  uchun  muhim  iqtisodiy 

samara  beradi.  Shuning  uchun  distillashni  ajratishning  maqbul  texnologik 

sxemalarini  sintez  qilish  kimyoviy  texnologiyaning  muhim  muammolaridan 

biridir.  

Optimal texnologik yechimni tanlashdagi qiyinchilik, bir tomondan, ajratish 

sxemalarining  yuqori  o‟zgaruvchanligi  bilan,  ikkinchi  tomondan,  optimal 

sxemaning  tuzulishining  dastlabki  ozuqaviy  tarkibiga  bog‟liqligi  bilan  bog‟liq. 

---

Asosiy  organik  va  neft-kimyoviy  sintez  sohasida  kimyoviy  va  termal  barqaror 

tarkibiy qismlardan iborat ko‟p komponentli zeotropic aralshmalar ham uchraydi.  

Ko‟pincha  azeotrpik  tabaqalangan  aralshmalar,  kimyoviy  faol  va  termal 

beqaror moddalarni o‟z ichiga olgan aralashmalar ajralib chiqadi. Aralashmalrning 

tarkibiy  qismlarining  bu  xususiyatlari  ajratish  jarayonlarida  ma‟m  cheklovlarni 

keltirib 

chiqaradi. 

Termodinamik-topologik 

cheklovlar 

bilan 

azeotrope 

aralashmalar  mavjud  bo‟lganda,  an‟anaviy  distillash  orqali  yoza  mahsulot  olish 

mumkin emas. Bunday aralashmalrni ajratishda bir necha usul mavjud, ulardan biri 

ajratuvchi  vosita  yordamida  ekstraksiya  bilan  rektifikatsiya  qilishdir.  Etil 

tselosolve  va  toluol  kino  va  plyonka  ishlab  chiqarishda  ishlatiladigan  erituvchi 

aralashmaning bir qismidir.  

Ularning  [2]  tarkibidagi  regeneratsiyasi  uchun  past  qaynashda  ajratuvchi 

vosita  metil  etil  keton  (MEK)  bilan  ekstraksiya  distillash  (ER)dan  foydalanish 

taklif  qilindi.  Ushbu  jarayon  ikkita  ustundan  iborat  bo‟lgan  kompleksda  amalga 

oshiriladi  –  qazib  olish  distillash  kolonlari  va  ekstraksiya  agenti  regeneratsiya 

ustunlari. Ushbu ishda etil tsolve-toluol aralashmasini ajratish uchun nafaqat oddiy 

qismli  ustunlardan,  balki  qisman  bog‟langan  issiqlikva  material  oqimi  bo‟lgan 

komplekslardan  han  foydalanish  taklif  etiladi.  Ayrim  hollarda,  murakkab 

ustunlardan  foydalanish,  ajratish  sxemalarning  tarkibiy  xususiyatlari  tufayli 

termodinamik  qaytarilishga  yaqinlashishi  tufayli  ajratish  uchun  energiya  sarfini 

kamaytirish mumkin.  

Azeotropiya o`zi nima ? 

Azeotrop 

suyuqliklarning

 

aralashmasi

 bo'lib, u 

distillash

 paytida tarkibini va 

tiklanish nuqtasini saqlaydi. Bundan tashqari, azeotropik aralash yoki doimiy 

qaynash nuqtasi aralashmasi sifatida ham tanilgan. Azeotropiya suyuqlik bilan bir 

xil tarkibga ega bo'lgan bug' hosil qilish uchun aralashmani qaynatganda paydo 

bo'ladi. Atam "a" prefiksini birlashtirish, ya'ni "yo'q" va yunoncha qaynatish va 

---

o'girish so'zlarini birlashtirib olinadi. Ushbu so'z 1911 yilda Jon Wade va Richard 

Uilyam Merriman tomonidan yaratilgan. 

Aksincha, har qanday sharoitda azeotrop yaratmaydigan suyuqliklarning 

aralashmalari zeotropik deb ataladi. 

Azeotroplarning turlari 

Azeotroplar tarkibiy qismlarga, aralashuvga yoki tiklanish nuqtalariga ko'ra 

tasniflanadi. 

 

Ta'sis soni : Agar azeotrop ikkita suyuqlikdan iborat bo'lsa, u ikkilik 

azeotrop sifatida tanilgan. Uch suyuqlikdan iborat bo'lgan azeotrop uchta 

azeotropdir. Bundan tashqari azeotroplar uchta tarkibiy qismlardan iborat. 

