O` zbekiston r espublikasi o liy va o` rta maxsus ta

distillash deyiladi. 

 

Pervaporatsiya tarkibiy qismlarini bir-biriga nisbatan ko'proq 

o'tkazuvchan membranani ajratib turadi. Bug' o'tkazuvchanligi, bir 

komponentning bug' fazasini boshqasidan ko'ra ko'proq o'tkazuvchan 

membranadan foydalanib, tegishli texnikadir.

 

 

---

II.1. Azeotrop va getereozotrop 

rektifikatsiya 

Azeotropik  destirlash  usuli  nisbiy  past  o‟zgaruvchanlik  koeffitseyenti 

bo‟lgan  aralashmalar  uchun  ham  qo‟llaniladi  (azeotropga  yaqin  bo‟lgan 

kompozitsiyalar  uchun).  Azeotrop  retifikatsiya  qilingan  taqdirda  ajratuvchi  vosita 

S  azeotropni  hosil  qiladi.  Agar  tarkibiy  qism  ozetrop  bo‟lsa,  u  dastlabki 

aralashmadan  ajratilishi  kerak.  Ajratuvchi  vositalar  sifatida  A  va  B  tarkibiy 

qismlardan  iborat  gomoazotroplarni  hosil  qiluvchi  moddalar  (ular  maksimal  yoki 

minimal qaynoq nuqtaga ega bo‟lgan azeotroplar bo‟lishi mumkin) yoki ajratuvchi 

vosita  C  tomonidan  ajratilgan  A  va  B  tarkibiy  qismlarning  uchlik  aralashmasi 

bo‟lgan getezotroplar ishlatilishi mumkin.  

Barcha  holatlarda  komponentlarning  biri  azeotropik  distillash  kolonida 

ajratilgan  aralashmani  deyarli  toza  shaklda  olish  mumkin.  Bunda  asosan  qaynoq 

nuqtaga  ega  bo‟lgan  gomoazotropning  tarkibiy  qismini  tashkil  etuvchi  ajratuvchi 

vosita  C  bilan  ishlashda  azeotropik  distillashning  sxematik  diagrammasi 

ko‟rsatilgan.  Ajratish  vositasi  C  1-ustunga  A+B  aralashmasidan  ko‟p  emas, 

boshlangich aralashma bilan bir maromda qo‟llaniladi.  

Kondensator  ichida  kondensatsiyalanga  A+C  aralash  juftliklar  ustuning 

yuqori  qismidan  gomoazotrop  shaklida  chiqariladi  va  amalda  toza  component 

bo‟lgan  B  aralashma  qoldiq  sifatida  chiqarib  olinadi.  Azeotropik  distillash 

ustunidan  gomoazotropni  ajratish  kerak  va  kerakli  natija  A  tarkibiy  qismga 

bo‟linadi. C aralashma esa yana azeotropik ustuniga qaytadi.  

Azeotropik  rektifikatsiya  qilish  uchun  sxema  o‟rnatish:  1-azeotropik 

distillash  uchun  ustun;  2-A  va  C  tarkibiy  qismlarni  ajratish  uchun  ustun;  3-

kondensator;  4-qozon;  5-sovutish  suvi;  6-ishitish  bug‟I;  7-kondensat.  Energiya 

talab  qiladigan  azeotropik  distillash  sxemalari  azeotrop  aralashmaning  ajratish 

birligidir.  A+  aralashmasini  ajratish  biroz  soddalashtirilgan  bo‟lib,  ajratuvchi 

yordamida  getezotrop  hosil  bo‟ladi.  Ikkinchisi  kondensatsiyalanganda  so‟ng, 

---

tarkibdagi  ajratilgan  tarkibiy  qismlarning  nisbati  har  xil  bo‟lgan  ikkita  suyuq 

qatlam  hosil  qiladi.  Ikki  qatlamning  tarkibdagi  farqi  distillash  kolonining 

balandligi  va  gomoazotropni  shakllanayotgan  paytda  ajratish  qobiliyatining 

pasayishi.  Geteroazeotropning  qaynash  harorati  har  doim  A  va  B  tarkibiy 

qismlariga  qaraganda  past  bo‟ladi.  Geteroazeotroplarning  o‟ziga  xos  xususiyati 

bug‟  va  suyuqlikning  yalpi  tarkibining  tengligi.  Getroazeotropik  aralashmaning 

dekantatsiyasi  Florensiya  kemasida  amalga  oshriladi  va  bu  alohida  va  yengil 

suyuqlik qatlamlarini alohida ko‟rsatishga imkon beradi .  

II.2. Ekstraksion rektifikatsiya 

Qiyin ajratib olinadigan ikkilik aralashmani (sof tarkibiy qismlarga) ajratadi. 

(a>1yoki azetrop  mavjud ).Ushbu aralashmaga dastlabki tanlangan aralashmaning 

(masalan B komponenti) tarkibiy qismlaridan birini tanlab eritib ikkinchisini biroz 

eritib yuboradigan(A komponenti)maxsus tanlangan component qo‟shiladi. (odatda 

uchuvchan  bo‟lishi  qiyin).  Boshqacha  qilib  aytganda  tizimga  uchinchi 

komponentning  kiritilishi  ikkilik  aralashmaning  eritilgan  tarkibiy  qismining  bug 

bosimini  sezilarli  darajada  kamaytiradi  va  shu  bilan  nisbiy  o‟zgaruvchanlik 

koeffitsiyentini  oshiradi.  Rektifikatsiyaning  bu  usuli  ekstraksion  rektifikatsiya  va 

ajratuvchi yoki ajratib oluvchi qo‟shimcha component deb ataladi. 

Azetrop  va  ekstraksiya  distillash  jarayonlari  uchun  ajratish  vositalarini 

tanlashda, ajaratiladigan tizimning xususiyatlari etiborga olinishi kerak. Ajratuvchi 

moddalar quyidagi talablarga javob berishi kerak; 

1) 

Berilgan  aralashmaning  istalgan  yo‟nalishda  (selaektivlik)  tarkibiy 

qismlarining nisbiy o‟zgaruvchanligi o‟zgarishi ; 

2) 

Ajralishga 

duchor 

bolgan 

tizim 

tarkibiy 

qismlari 

bilan 

aralashmalardan regenratsiya qulayligi; 

3) 

Xavfsiz foydalanish osonligi va arzonligi; 

4) 

Aralashmaning  tarkibiy  qismlariga  nisbatan  harakatsizlik  uskunaning 

korroziyasini  keltirib  chiqarishi  yoki  qizdirilganda  parchalanishi.  2,  3  va  4 

---

bandlarda  ko‟rsatilgan  talablarni  qondirish  bilan  bog‟liq  masalalar  odatiy 

texnologik muommolar qatoriga kiradi. Ularning yechimi ajralib chiqadigan asosiy 

tizimning  xususiyatlari  bilan  belgilanadi.  Eng  qiyin  vazifa  –  birinchi  talabni 

qondiradigan  ajratuvchi  vositalarni  tanlash.  Ajratib  olinadigan  aralashmaning 

tarkibiy qismlaridan birini tanlab erishga qoshimcha  ravishda ekstraksiya agentiga 

bir qator talabalar qoyiladi ushbu talablarning asosiylari quyidagilardan iborat; 

Boshlang`ich  aralashmalarning  tarkibiy  qismlari  bilan  azeatroplarni  hosil 

qilmasligi  kerak  (uni  qayta  tiklash  vas  of  tarkibiy  qismlarini  olish  maqsadida 

ulardan oson ajratish mumkin). 

U  boshlang`ich  aralashmaning  tarkibiy  qismlaridan  qaynash  haroratlari 

jihatidan  sezilarliu  darajada  farq  qilishi  kerak,  yani  boshlangich  aralashmaning 

BCC  ga qaraganda ancha  o‟zgaruvchan bo‟lishi kerak boshlangich aralashmaning 

NCC ga nisbatan ancha katta bu uni katta energiya va izolyatsiyasiz ajratib olishga 

imkon beradi. 

 

 

---

---

 

 

 

---

 

---

III.1. Azeotrop aralashmalarni ajratish 

usullari 

Yaqin  qaynoq  nuqtasi  bo‟lgan  va  A  qaynoq  nisbiy  o‟zgaruvchanlik 

koeffitsientining  kichik  qiymati  bilan  tavsiflanadigan  tarkibiy  qismlardan  tashkil 

topgan  aralashmalarni  ajratish  uchun  bizga  juda  ko‟p  plitalar  kerak  bo‟ladi. 

Bunday  aralashmalarni  ajratishda  reflyuks  raqamlari  ham  katta  bo‟ladi,  bu 

energiya sarfini (kubdagi issiqlik) va kondansordagi sovutish suvini ham anglatadi.  

Agar  aralashma  azeotropni  hosil  qilsa,  uni  an‟anaviy  rektifikatsiya  orqali 

amalda  toza  tarkibiy  qismlarga  ajratish  mumkin  bo‟lmaydi  (tarkibiy 

qismlardan

 

birini  (Ho)  va  azeotrop  (Xaz)  tarkibiga  yaqin  aralashmani  olish  mumkin)  bu 

holdagi  rektifikatsiya  qilishning  maxsus  usullaridan  foydalanish  kerak:  1)ajratish 

turli  xil  bosim  ostida  ishlaydigan  ustunlar  majmuasida;  2)qazib  olish 

rektifikatsiyasi;  3)azeotrope  va  geterozeotrop  rektifikatsiyasi.  Turli  xil  bosim 

ostida  ishlaydigan  ustunlar  majmuasida  azeotropik  aralashmalarni  ajratish. 

Azeotrop aralashmalarni ajratish uchun fizikaviy va kimyoviy cheklovlarni yengib 

chiqadigan  va  kerakli  tozalik  mahsulotlarini  oladigan  funksional  ta‟sir 

komplekslari  qo‟llaniladi.  Turli  xil  bosimdagi  azeotroplarning  tarkibi  har  xil  bs 

bosimga  qarab  ovqatning  tarkibi  o‟zgarishi  mumkin.  Bunda  biz  retifikatsiyaning 

bir  yoki  boshqa  sohasiga  tegishli  ekanliligini  bilib  olamiz.  Aynan  shu  xususiyat 

azeotropik  arashlashmalarni  ajratish  uchun  mo‟ljallangan  ikki  ustunli 

komlekslarda, ustunlar turli bosimlarda ishlaydilar.  

Umimiy holda qayta ishlash miqdori ajratish uchun beriladigan boshlang‟ich 

aralashmaning  tarkibiga  va  tanlangan  ikkita  bosimda  azeotroplarda  A 

komponentining  kontsentratsiyasining  farqiga  bog‟liq,  bundan  tashqari  bu  farq 

qancha  kichik  bo‟lsa,  qayta  ishlov  berish  shuncha  katta  bo‟ladi.  Bunday 

komleksdagi  ikkilik  aralashmani  sof  qismlarga  ajratishning  ajralmas  sharti 

azeotropdagi birinchi tarkibiy qismdan chiqadigan va ikkinchi ustundan chiqadigan 

va  birinchisiga  kiradigan  azeotropdagi  tarkibiy  qism  bilan  solishtirganda  A 

---

tarkibdagi  tarkibiy  qismdir.  Vrevskiy  qonuniga  ko‟ra,  haroratning  bir  darajasiga 

azeotrop  tarkibining  o‟zgarishi  tarkibiy  qismlarning  molyar  bug‟lanishidagi 

farqning  issiqligiga  bog‟liq  bo‟lganligi  sababli,  ko‟rib  chiqilayotgan  ajratish  usuli 

qanchalik samaraliroq bo‟lsa, ajratilgan aralashmalarning bug‟lanish issiqligi ham 

shuncha  farq  qiladi.  Turli  xil  bosim  ostida  ishlaydigan  komlekslarda  azeotropik 

aralashmalarni ajratish biroz tajriba talab etadi. Biroq usulning amaliy qo‟llanilishi 

cheklangan,  chunki  bosim  o‟zgarishi  oralig‟I  o‟z  navbatida  sovutish  va  sovutish 

suvlari  harorati  tarkibiy  qismlarning  termal  barqarorligi,  shuningdek  texnik 

imkoniyatlari bilan cheklangan. 

Izoprenni tozalash usuli 

Izoprenni  0.005-10  vt  ni  o`z  ichiga  olgan  ajratuvchi  vosita  ishtirokida 

ekstraksion  distellash  orqali  stereoregulyar  polemirizatsiyaga  xalaqit  beradigan 

aralashmalardan  tozalash  usuli  taklif  etiladi.Ishqorli  metal  gidroksidi  jarayon 

texnalogiyasini soddalashtirish va energiya sarfini kamaytirish uchun izobutilen va 

formaldegitdan ishlab chiqarish jarayonida dimetildioksanni izoprenga sintez qilish 

yoki parchalash bosqichlarida hosil bo`lgan yuqori qaynatilgan  yon  mahsulot yoki 

izobutilen va formaldegitdan izoprenni 1 bosqichli ishlab chiqarish natijasida hosil 

bo`lgan.  

1,3-dioksalanni ajratish va tozalash usuli 

Etelin  glikolning  formaldegid  (trioksan  ,paraform,  formalin)  bilan  o`zaro 

ta`siri  natijasida  hosil  bo`lgan  1,3  dioksalanni  suvli  eritmalardan  ajratib  olish  va 

tozalash  usullariga  taalluqlidir.1,3  dioksalanni  quritish  jarayonida  gidroksidi 

yuvish  pog`onasini  olib  tashlash  orqali  hosilni  ko`paytirish  va  texnalogiya 

jarayonini  soddalashtirish  azeotropik  1,3  dioksalan  –suv  aralshmasining  ajratish 

texnalogiyasining ekalogik tozaligini oshirish maqsadida ekstraksiya sifatida etilen 

glikol  yordamida  ekstraktsiya  rektifikatsiyasi  amalga  oshiriladi.  Ushbu  ixtirodan 

---

1.3-dioksalan olish uchun foydalanish mumkin, u polimer va kopolimerlarni ishlab 

chiqarishda qo`llaniladi. 

III.2. Texnologik ajratish sxemalarini sintez 

qilish usullari 

Optimal texnalogik sxemalarni sintezini amalga oshirish uchun quyidagilarni 

bilish kerak: 

Ikkala  sof  tarkibiy  qismlarni  va  bu  ko`p  kompanentli  aralashmani  tashkil 

etadigan  barcha  aralashmalarning  fizik-kimyoviy  va  kimyoviy  xossalari.Qismlar 

va aralashmalarning qaynash nuqtalari,fazaviy muvozanat parametrlarini bilish eng 

muhimdir.  Qismlarning  kimyoviy  faolligi  va  ajratish  jarayonida  termal 

barqarorligi,  bu  xususiyatlar  barcha  termodinamik,  kimyoviy  va  texnalogik 

cheklovlarni  aniqlashga  imkon  beradi.  Har  xil  ajratish  usullarining  imkoniyatlari, 

ulardan  foydalanish,afzalliklari  va  kamchiliklari.Tuzilish  xususiyatlari  va  har-xil 

ajratish  moslamalarini  ishlatish  imkoniyatlari,  ularning  asosiy  xususiyatlarini 

tavsiflovchi  bunday  qurilmalarning  tasnifi  mavjud.Bir  qator  qurilmalardan  tashkil 

topgan  va  ma`lum  o`ziga  xos  xususiyatlarga  ega  bo`lgan  aralshmalarni  ajratish 

uchun 

ishlatiladigan 

turli 

xil 

funksional 

harakatlarning 

texnalogik 

komplekslarining tuzilishi. Azeotropiya bilan bog`liq bo`lgan boshqa cheklovlar va 

kerakli  kompozitsion  mahsulotlarni  olish.  Texnalogik  ajratish  sxemalari 

optimallashtirish usullari: 

Shuni  esda  tutish  kerakki,  texnalogik  sxemani  optimallashtirish  azeotropiya 

bilan  bog`liq  bo`lgan  termodinamik  cheklovlarni  va  shuning  uchun  tarkibiy 

qismlarni 

yoki 

fraksiyalarni 

ajratish 

tartibini 

belgilaydigan 

birgalikda 

aralashmaning  fazaviy  muvozanat  sxemasini  tuzilishini  optimallashtirish  bilan 

boshlanishi kerak. Bundan tashqari global optimallash mezonlari va xususiylardan 

foydalangan  holda  kompyuterlardan  foydalanishga  asoslangan  usullardan 

foydalanish mumkin. 

---

III.3. Zeotrop va azetropik aralashmarlani ajratish 

uchun issiqlik va material oqimlari bilan 

komplekslardan foydalanish. 

Kompleks  ustunlarga  yonma  yon  ekstraktsiya  qilingan  ustunlar  bir  nechta 

besleme  ustunlari,  shuningdek  to`liq  va  qisman  bog`langan  ustunlar  (yon  qismli 

ustunlar)  issiqlik  va  material  oqimlari  kiradi.  Ajratish  kompleksini  elementlari 

sifatida  murakkab  ustunlardan  foydalanish  ajratish  jarayonini  tashkil  qilishning 

mumkin bo`lgan variantlari sonini sezilarli darajada oshiradi. Issiqlik komplekslari 

bir  qator  sanoat  aralashmalarining  ajralishi  bilan  bog`liq  bo`lgan  oqimlar  bilan 

tekshiriladi.  Ularning  gaz  fraktsiyasi  stansiyalarida  izo-Ca,  n-Ca,  izo-Cs,  n-Cs 

aralashmalari  uchun  ishlatilishi  ajratish  uchun  energiya  sarfini  50%  ga 

qisqartirishga imkon beradi. Ikkilamchi distillash agregatlarida bog`langan issiqlik 

oqimi  bilan  komplekslardan  foydalanish  shunga  o`xshash  natijalarni  berishi 

mumkin. Neftni qayta ishlashda keng qo`llaniladigan masofadan ajratish bo`limlari 

bo`lgan  ustunlar  (moyni  birlamchi  distellash  uchun  agregatlar,  kataletik 

yorilish,aromatik  uglevodorodlarni  ajratish,  benzinlarni  birlamchi  distillash  va 

boshqalar) va masofadan mustahkamlash bo`limlari bo`lgan ustunlar (masalan azot 

argon  va  kislorod  olish  uchun  havoni  ajratish  komplekslari)  qisman  bog`langan 

issiqlik oqimi bilan komplekslari deb tasniflanishi kerak. 

 

 

---

Evristik qoidalarga asoslangan sintez usullari 

Ushbu  usullar  mavjud  ajratish  sxemalarini  sintez  qilish  strategiyasini 

belgilaydigan  maxsus  qoidalar  to‟plamining  shakllanishiga  asoslanadi.  Ushbu 

qoidalar  odatda  ,  jarayonlarning  fizik-kimyoviy  qonunlarni  aks  ettiradi.  Turli 

mualliflar tomonidan taklif qilingan evristik qoidalar quyidagilar: 

 -  Distillash  ajratish  usuli  bilan  zeotropic  aralashmalar  uchun  “to‟g‟ridan  – 

to‟g‟ri  “  ajratish  ketma  ketligiga  ustunlik  beriladi  (  tarkibiy qismlar  bir  –  biridan 

ajralib turadi, eng yuqori darajada o‟zgaruvchan ( eng past qaynash nuqtasiga ega ) 

komponentdan boshlab ) . Ustunlar );  

-Tarkibiy  qism  boshlang‟ich  aralashmaning  boshqa  barcha  tarkibiy 

qismlaridan aancha yuqori bo‟lgan tarkibiy qism birinchi navbatda tarkibiy qismlar 

yoki fraksiyalarini tanlash uchun tanlanishi kerak; 

-Qiyin  bo‟lgan  alohida  ajratish  juftligini  yoki  alohida  qiyin  bo‟lgan  alohida 

qismlarni  ajratish  jarayoni  ajratishning  umumiy  ketma  ketligida  nihoyasiga 

yetkazilishi kerak; 

 -Uskunaga  taasiri  jihatidan  eng  “  tajovuzkor”  komponentni  ajratish 

tizimidan olib tashlash kerak; 

-Sxemaning  bir  varianti  tanlanadi  unda  har  bir  ustundaagi  yuqori  va  pastki 

mahsulotlarning nisbati birlikka yaqin; 

-Umumiy  kalit  tarkibiy  qismlarining  nisbiy  o‟zgaruvchanlikdagi  faarqlarini 

kamaytirish uchun ajratish amalga oshirilafdigan sxema variant tanlangaan;  

Ajratuvchi  vositani  u  kiritilgan  asbobdan  so‟ng  darhol  ajratish  keraak. 

Ko‟rib  chiqilgan  qoidalaar  ajratishning  barcha  usullari  va  holatlarini  qamrab 

olmaydi. Ular ko‟pincha bir-biriga zid keladi va bazilarini aks ettiradi. 

 

 

---

Integral gipotetik usul 

Birinchi  bo‟lib  integral  usulning  g‟oyasi  bazi  keng  qamrovli  global 

sxemadan aniq optimal ajratish sxemasigacha sintez qilishi o‟z ichiga oladi. Global 

tizim  barcha  mumkin  bo‟lgan  variantlarni  o‟z  ichiga  olishi  kerak.  Shunday  qilib 

integral-gepotetik usul ikkita asosiy bosqichni o‟z ichiga oladi; 

Gepotetik umulashtirilgan texnologik ajratish sxemasini sintez qilish; 

Tahlil optimallashtirish gepotetik umulashtirilgan texnologik sxema.  

Umuman  olganda  ,  ushbu  usul  yordamida  optimal  ajratish  sxemasini  sintez 

qilish muommoni hal qilsh uchun kamayadi 

Evolutsion usul 

Bir  oziq  ovqat  oqimini  mahsulotning  ikkii  oqimiga  bo‟lishning  ushbu  usuli 

asoslari  tavsiflangan  usul  shundan  iboratki,  dastlabki  („  asos  sifatida  qabul 

qilingan) ajratish sxemasi uchun “qo‟shni “ ajratish sxemalari malum qoidalardan 

foydalangan  holda  tuziladi.  Keyin  ulardan  sxema  tanlanadi,  unga  ko‟ra  ajratish 

anchaa  arzon  narxda  aamaalgaa  oshiriladi.  Va  yana  taanlangan  sxema  bilan 

“qo;‟shni  “  hosil  bo‟ladi.  Jaraayon  minimal  harajatlar  bilan  tavsiflangan 

kintaktlarning  zanglashigaa  olib  kelgan  bo‟lsa  to‟xtatiladi.  Shunday  qilib 

evolutsion usulning umumiy strategiyasi quyidagi bosqichlarni o‟z ichiga oladi; 

Sxeaning bazi sodda dastlabki versiyasini sintez qilish ; 

Boshlang‟ich  versiyada  eng  am  samaarali  elementning  samaaradorligini 

malum bir muvofiqlik koeffitsientidan aniqlash; 

Ushbu elementni kontaktlarning zanlashiga olib tashlanishi; 

Ushbu elementning modifikatsiyasi; 

O‟zgaartirilgan elementni zanjirning qolgan qismi  bilan bog‟lash  va pallani 

tuzatish; 

---

Sxemaning  yangi  olingaan  versiyasi  uchun  samaradorlik  koefitsiyentini 

aniqlash.  Ko‟rsatilgan  bosqichlar  tegmaslik  kontaktlarning  zanglashiga  qadar 

takrorlanadi.  

Axborot-entropiya usuli 

Mykov  va  uning  xodimlari  tomonidaan  ishlab  chiqarilgan.  Axborot-

entropiya yondashuvi malum bir nazariy asosga ega bo‟lsa ham o‟ziga xos evristik 

usul  sifatida  qaralishi  mumkin.  Ushbu  usulga  ko‟ra  optimal  ajratish  sxemasi 

malumot  olishning  samarali  jaaraayoni  bilan  taqqoslanadi.  Shuning  uchun 

tegmaslik  tizimi  barcha  ajratish  moslamalarini  ajratish  qobiliyati  uchun  maksimal 

mezonlarga mos keladi. Axborotli entropiya yondashuvini qo‟llash dixotomiyaning 

evristik qoidasini qo‟llash bilan bir xil natijaalaargaa olib keladi.  

Ushbu  usul  bilaan  olingan  texnologik  sxemalarning  eng  maqbul  variantlari 

bilan  harajatalarini  qisqartirish  nuqtai  nazaridan  optimal  bo‟lgan  variantlarni 

taqqoslash  sezilarli  tafovutni  ko‟rsatdi.  Ko‟rib  chiqilganlardan  tashqari  rekursiv 

usul va “tasodifiy matritsa” usuli ham qo`llaniladi.  

 

 

---

XULOSA 

Dastlabki aralashmaning belgilangan miqdori, tarkibi harorati bilan ustunlar 

kublaridagi  energiya  sarfi  bir  necha  parametrlar  bilan  belgilanadi,  xususan:qazib 

olish  distillash  kolonining  reflyuks  raqamlari  va  agentning  regeneratsiya  ustuni, 

qazib oluvchi moddaning harorati va oqim tezligi. Ustundagi reflyuksiya raqamlari 

oziq-ovqat  plitalari  va  ta‟minotining  holatiga  bog‟liq.  Ekstraktor  agenti  odatda 

qaynash  nuqtasida  ustunga  oziqlanadi.Ilgari  qazib  olish  distillash  uchun  hisob-

kitoblar  shuni  ko‟rsatdiki,  agent  ustunga  qo‟yiladigan  haroratning  oshishi  bilan 

qozondagi energiya sarfi kamayadi.  

Boshqa  tomondan,  agent  ekstraksiyasi  ustuniga  yuqori  haroratda  kiritiladi, 

uni sovutish bilan kamroq issiqlikni olish mumkin. Shunday qilib, agentni yetkazib 

berish haroratni aniqlash uchun sxemaning texnik-iqtisodiy asosini bajarish kerak. 

Ushbu  bosqichda  optimizatsiyalash  muammosining  o‟lchamligini  kamaytirish 

uchun biz Ted380 C (ustunga yetkazib beriladigan ekstraktorni qaynash nuqtasi)ni 

qabul qildik.  

Bu  uning  issiqligini  ishlab  chiqarish  ehtiyojlari  uchun,  masalan,  dastlabki 

aralashmani isitish uchun ishlatishga imkon berdi. Shunday qilib, asosiy ustunning 

kubidagi  minimal  energiya  sarfini  taminlash  uchun  quyidagi  jarayon 

parametrlarining  optimal  kombinatsiyasini  topishimiz  kerak.1)  qazib  oluvchi 

vositaning  o‟ziga  xos  iste‟moli;  2)  ovqat  plitalarining  holati;  3)  qazib  oluvchi 

vositani  plastinka  bilan  taminlash  holati.  Ushbu  parametrlarning  barchasi  bir-biri 

bilan  bogliq  bo‟lganligi  sababli  hisob-kitoblarni  bir  necha  bosqichda  o‟tkazdik. 

Boshlang‟ich  aralashmaning  miqdori  100  kg/soatni  tashkil  etdi,  dietada  etil 

tselosolve  konsentratsiyasi  og‟irlik  bo‟yicha  27.4%  ni  tashkil  etadi.  Asosiy 

ustunningbsamaradorligi  26  tonnani,  regeneratsiya  urtuning  samaradorligi  23 

tonnani tashkil qiladi. Etil tselosolveli mansulot konsentratsiyasi 99.0%Vt.,