Meva-sabzavotlarni

Umrboki 3748

Korakand

Kuk gulobi

49-rasm. Kishki kovun navlari

kovun saklab koladi. Sovitiladigan bulmada yashiklarga joylangan kovunlar osib kuyilganlariga karaganda ancha yomon saklanadi.
Urta Osiyo turlariga mansub kovun navlari saklashga yarokliligi jixatidan bir-biridan ancha fark kiladi. Nav nechoglik kechpishar bulsa va urtapishar navlarda meva shakl- lanishidan boshlab, to pishgunicha utadigan davr nechoglik uzok davom etsa, bu navlarning saklab kuyishga yaroklili­gi shunchalik yukori buladi. Bitga nav doirasida birmuncha kuyi tartibdagi barg kultiklarida shakllanib borgan me­valar, shuningdek eti kalin va urug bushligi birmuncha katta buladigan nav mevalari eti yupka buladigan nav mevalariga karaganda yaxshirok xisoblanadi, shu bilan birga bir muncha mayda mevalar yiriklariga karaganda uzokrok saklanadi. Kovun mevalari saklab kuyilgan paytda buglanish natijasi- da namini yukotadi va xavo olish va boshka fiziologik-bio- kimyoviy jarayonlarning davom etib borishi uchun zaxira bulib turgan ozik moddalarini sarflaydi. Uzbekiston sab- zavot-poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy-tadkikot ins- titutining ma’lumotlariga karaganda kovun mevalarida buladigan nam yukolishi 15 foizdan ortganida kritik da- rajaga yetadi. Mana shundan keyin mevalar ayniydi va uzok saklanmaydi. Mevalar saklab kuyilganida nam yukolishi birinchi oyda ayniksa yukori buladi. Kuzgi-kishki navlarda sovitilmaydigan omborlarda mevalarda nam yukolishi bi­rinchi 15 kun ichida 4-5 foizni, ikkinchi 15 kunda 2-3 foizni, saklash muddatining ikkinchi oyi mobaynida esa 2,5-3,2 foiz­ni, uchinchi oyida 1,8-2,5 foizni, turtinchi oyida 1,8-2,4 foiz­ni tashkil etadi. Ertapishar navlarda esa dastlabki 15 kun mobaynida 13 foiz, urtapishar navlarda 6-8 foiz atrofida nam yukolib boradi. Shu sababli ertapishar kovunni fakat
5-10 kun, urtapishar kovunlarni esa 20 kungacha saklanadi.
Mevalardan kancha suv yukotilishi ularning nechoglik yetilgani va kanday usulda saklab kuyilganiga xam boglik.
Kuzgi-kishki kovun navi mevalarini uzok saklab kuyish yuzasidan mamlakatimizda tuplangan xalk tajribasi bor. Xo- razm va Buxoro viloyatlari, Fargona vodiysi polizkorlari- ning orttirgan tajribasi ayniksa dikkatga sazovordir. Bu ulkalarda maxalliy sharoitlarga moslangan uziga xos kovun omborlaridan foydalaniladi, kovunxonalar deb shularni aytiladi.
Xorazm viloyatidagi kovunxonalar devorlari kalin (0,8-1 m), baland binolardan iborat (ularning balandligi

3. 
   6 m keladi).
   

Tomi loysuvok kilib yopilgan. Yeriga kanallarni toza- lashda chikadigan va kuritib olingan botkok kumi tukib kuy- iladi. Kovunxonaning ichida kovunlarni osib kuyish uchun shpalellar buladi. Shpalellar oraligini 1 m kilib urna- tiladi. Kovunni kup mikdorda saklash kerak bulsa, yerga xam mevalar bir kator kilib terib kuyiladi. Xavo xaroratining keskin uzgarishlariga yul kuymaslik uchun kovun omborxona- siga kiraverishda daxliz buladi. Shamol utib turishi uchun kovunxona devorlarining biridan tuynuklar ochiladi, ular­ni kunduzi xavo issik vaktida yopib, kechasi ochib kuyiladi, xavo sovuk paytida tuynuklar berkitiladi. Ortikcha namni yukotish uchun omborxonadan 1 m chukurlikda ura ochilib, uni kuruk kamish bilan tuldiriladi va ustiga kuruk kum yoki de­vor tuprogi tukib kuyiladi.
Buxoro viloyatida kovunxonalar sizot suvlari chukur joy- lashgan yerlarga balandrok uzunligi 6-7 m, eni va balandligi 4 m kilib kuriladi. Devorlari paxsa devor bulib, kalinli- gi asosidan ulchanganida 1-2 m, ustki kismi 0,7 m keladi. Tomi kamish bilan yopilib, ustiga tuprok tukiladi, loy bilan su- vab kuyiladi. Kovunxonani shamollatib turish va xarorati- ni bir me’yorda saklash uchun bir-biriga karama-karshi ikki devori bilan kirish eshigining karshisidagi devoridan te­rib kuyilgan mevalardan 0,5-1 m balandlikda teshiklar ochi-