Ámeliy sabaq materialları

Sinekdoxa. Qaraqalpaq tilinde sóz mánisiniń awısıwınıń taģı bir usılı sinekdoxa bolıp esaplanadı. Bul usıl boyınsha pútinniń ornına bólegin, bólshektiń ornına pútindi, birliktiń ornına kóplikti, kópliktiń ornına birliktiń almasıp jumsalıwı arqalı da sózler awıspalı mánige iye boladı. Bunda da sóz arqalı atalatuģın zat, qubılıslardıń óz-ara jaqınlıģı, baylanısı esapqa alınadı. Mısalı, Sarı murttıń qamshını siltep úyrengen qolı bul saparı da qáte jibergen joq (İ.Yusupov). Biykesh-aw, kúyewler kelip tur, tósek salıp qoy, házir úyge kiredi (Á.Ótepov). Ulıńdı bende qılģandı, Qızıńdı olja qılģandı (Qoblan). Bulardaģı sarı murt degende biz adamdı túsinemiz, yaģnıy bunda kóplik sandaģı sóz birlik sandaģı sózdiń ornına qollanılģan. Ulıńdı, qızıńdı degende tek bir uldı hám qızdı emes, al bir urıwģa tiyisli bolģan ul hám qızlardıń kópligin túsinemiz, yaģnıy bunda kóplik sannıń ornına birlik san mánisin bildiretuģın sóz qollanılıp tur.


Tapsırma. Tekstti oqıń.
Respublikamızdaģı tariyxıy orınlar.
Eski qalalar
Biziń jawınger, atayı diyqan, sharwa babalarımız biz keleshek áwladlarģa ózinen sawlatlı qalalar, qorģanlardı miyras etip qaldırģan.
Qońırat, Shımbay, Xojeli, Shabbaz, Tórtkúl – «bes qala» atanģan teberik mákanlar búgingi kúnde de óz rawajlanıw qádemlerin taslap atır. Qońırat – qaraqalpaqlardın belgili ruwına qoyılģan atama bolıp, sol qáwimge tiyisli adamlar jasaģanlıqtan usılay atanģan bolsa, Shımbay – ańızlarda aytılıwınsha, házirgi Shımbay qalası aymaģında Shınıbay degen bay adam jasap ótkenlikten, sonıń húrmetine qoyılģan dep aytıladı. Xojeli – xojalar eli degen sózden alınģan bolsa, Shabbaz – Shayx Abbaz degen ullı ulama insan atına qoyılģan. Tórtkúl ataması bolsa, ańızlarda aytılıwınsha sol aymaqta tórt kól bolıp, sol tiykarda onıń ataması kelip shıqqan. Álbette bulardıń barlıģı xalıq awzında júrgen ańızlar, ápsanalar bolıp esaplanadı.
Respublikamızda bunnan basqa da eski tariyxıy qalalar kóp. Aydosqala, Gúldirsin, Qırqqız, Qoyqırılģanqala, Topıraqqala, Ayazqala hám basqa da tariyxıy qalalar búgingi kúnge shekem jetip kelgen.