Международный научно-образовательный электронный журнал

Название 
публикации:
«BOSHLANG’ICH 
SINF 
O’QUVCHILARIDA 
VATANPARVARLIK TUYG’USINI SHAKLLLANTIRISH» 
Vatan insonning ruhiyati, turmush tarzi, ongi va tafakkuri, o`tmishi, buguni va kelajagi 
mujassam bo`lgan tushunchadir. Vatan ostonadan, o`zi tug`ilib o`sgan go`shadan 
boshlanadi. Shuning uchun bola o`zi yashab, nafas olib turgan xonadonida ulg`ayib 
voyaga yetishishida muhtasham va qudratli makon bo`lgan ona zaminiga mehr-
muhabbat va sadoqati abadiy bo`lmog`i zarur.
Har bir insonning vataniga bo`lgan muhabbati ona suti, ona allasi va ota-ona mehri 
bilan uning vujudiga singib boradi, ota-onasini avlod-ajdodlari, ularning an’analari, 
urf-odatlari, kasb-korlarini sevuvchi farzand o`zgalarni ham sevadi. Millati, xalqi, 
adabiyoti, san’ati, dini va madaniyatidan g`ururlanib, o`zi o`sgan yurt tabiatidan 
ilhomlanib, uning muqaddas tuprog`i qadrini anglaydi. 
Vatanparvarlik 
- kishining o`zi tug`ilib o`sgan, kamol topgan joy, zamin, o`lkaga 
bo`lgan mehr-muhabbatini, munosabatlarini ifoda etadigan ijtimoiy va ma’naviy 
ahloqiy xislatlari, fazilatlaridir. 
Vatanparvarlik 
— Vatanni har qanday dushmanlardan (ichki va tashqi) himoya etish, 
millat, xalq, Vatan ozodligi, erkinligi yo`lida kerak bo`lsa jonini ham fido qilish 
demakdir. 
O`quvchilarda vatanga e’tiqodni shakllantirish uzoq davom etadigan murakkab 
jarayondir. Vatanga e’tiqod, vatanparvarlik tushunchalari xalqimizning o`tmish tarixi 
va bugungi kunda amalga oshirayotgan olamshumul ishlarining o`ziga xos talqinini 
o`quvchilarning ongiga ularning o`zlashtirish xususiyatlarini hisobga olgan holda 
yetkazish orqaligina shakllanishi mumkin. Bunday tushunchalarni shakllantirishda 
xalqimiz ma’naviyatining asosini tashkil qiladigan qadriyatlarning o`rni beqiyosdir. 

---

794 
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, yosh avlodda azaliy qadriyatlarga hurmat 
uyg`otishga asosiy e’tibor qaratildi. Qadriyatlarni chuqurroq anglash va anglatish qaror 
topmoqda. Bugungi kunda olimlar umuminsoniy va milliy qadriyatlar, ularning 
mohiyati, o`zaro aloqasi, qadriyatlarning inson hayotida tutgan o`rni, ularning 
tarbiyaviy ta’siri hamda ta’lim-tarbiya jarayonida ular vositasida o`quvchi shaxsini har 
tomonlama rivojlantirish ustida keng ko`lamli tadqiqotlarni amalga oshirmoqdalar. 
Qadriyatlar inson ongi va faoliyatining, shu bilan birga jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy, 
madaniy-ma’naviy taraqqiyotining mahsulidir. Qadriyatlarda o`sha zamonda yashagan 
odamlarning orzu-umidlari, istaklari, hullas, moddiy va ma’naviy ehtiyojlari o`z 
ifodasini topadi. Vaqt va davr talablari o`zgargan sari qadriyatlarning mazmuni ham 
o`zgarib boradi.
Bizning mamlakatimizda ham inson va uning hayoti eng oliy qadriyat hisoblanadi. 
Insoniyat mavjudki, uning qadr-qimmati ulug`lanib kelinadi. Qadriyatlarning inson va 
jamiyat hayotidagi o`rni, ijtimoiy xarakteriga ko`ra milliy va umuminsoniy, sinfiy yoki 
diniy, shuningdek, kishilarning yoshi, kasbiy xususiyatlariga hos qadriyatlarga bo`lish 
mumkin. Bozor iqtisodiyoti tobora rivojlanayotgan hozirgi sharoitda inson o`zining 
individual xususiyatlarga tayanishi, o`z kelajagini barpo etishi lozim. O`zbek xalqining 
milliy xususiyatlari : ahloqiylik, o`z-o`zini anglash, milliy tuyg`u, milliy madaniyat, 
milliy kiyinish va yurish-turishda o`z aksini topadiki, xalq milliy o`yinlarini 
o`rganishda bularni chetlab utish mumkin emas. O`zbekiston Respublikasi hududida 
bir vaqtlar asosan ko`chmanchi va yarim ko`chmanchi elatlar yashagan. Ularning 
asosiy mashg`uloti chorvachilik bo`lgan. CHorvachilik bilan faqat yarim o`troqlar 
emas, balki o`troq dehqonlar ham shug`ullangan. Dehqonlar mollardan er haydashda, 
bug`doyni yanchishda, daryo va quduqlardan suv tortishda foydalanishgan. 
Shuningdek, chorva mollaridan savdogarlar va hunurmandlar ham foydalangan. Mana 
shular tufayli «Podachi», «Oqsoq bo`ri va qo`ylar», «Echkilar va cho`ponlar», «Oq 
tuya» va «Bo`ri keldi» singari qator o`zbek xalq o`yinlari kelib chiqqan.
Xalqimiz orasida hayvonlar va qushlar mavzuidagi juda qiziqarli raqslar «Kaptar 
o`yini», «Chag`alak», «Yumronqoziq», «Ot o`yini» va hokazolar keng rasm bo`lgan. 

---

795 
Shuningdek, o`zbeklar orasida «Karnaymi, surnay?», «Nina, in va tuguncha», «Tapir-
to`pur qayrag`och», «Qovoq ekish», «Xo`rozlar jangi», «Xo`roz va tovuq», «Qoch 
bolam, kalhat keldi», «Oq terakmi-ko`k terak» kabi o`yinlar ham mashhur bo`lgan.
Milliy xalq o`yinlari juda qadim zamonlarda vujudga kelgan, rivojlanishining har bir 
tarixiy bosqichida mazmunan o`zgarib, turli ijtimoiy vazifalarni bajargan.
An’analar, udumlar shu jumladan, xalq milliy o`yinlari, millatimiz hayoti bilan bog`liq 
bo`lib, avloddan - avlodga meros bo`lib o`tib kelgan. Avlodlar egallagan bilim va 
tajribalar amaliy hayotda sinalgan, keyingi avlodlar tomonidan mustahkamlangan va 
takomillashtirilgan. Ularning mazmunini har bir avlod, jamiyat rivojlanishining har 
bosqichi yangilab borgan. Bolalar jamiyat rivojlanishining o`sha bosqichida kattalar 
o`ynagan xalq milliy o`yinlarini o`ynaganlar. Xalq milliy o`yinlarida xalqning ijtimoiy 
hayoti, mehnat faoliyati va turmush tarzi o`ziga xos shakllarda aks etgan.
O`zbek milliy-ma’naviy qadriyatlari mazmunida vatanparvarlik g`oyalari yotadi. 
Shuningdek, o`zaro hamkorlik va hamdardlik, vafodorlik va o`zaro hurmat, bir-biriga 
suyanish va yaxshi qo`shnichilik, bolajonlik va ota-onaga hurmat, mehr-oqibat va 
sadoqat har tomonlama e’zozlanib kelinadi. 
Mamlakatimiz kelajagi bo`lgan yoshlarni barkamol insonlar qilib tarbiyalashda ta’lim-
tarbiyaning uzluksizligini ta’minlash va uni tizim shaklida tashkil etish asosiy 
masalalardan biridir. Darsdan va sinfdan tashqari ta’lim-tarbiyaviy ishlarning vazifasi 
faqat bolalarni band qilish emas, balki ancha murakkab, ya’ni ularning darslarda olgan 
bilimlarini mustahkamlash, milliy qadriyatlarimizga nisbatan qiziqishini uyg`otish, 
qolaversa, ularning hayotini zavq va shavqqa to`ldirishdan iboratdir. Huddi dars 
jarayonida bo`lgani kabi tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishda ham sinf o`qituvchisining 
vazifasi mas’uliyatli va ahamiyatlidir. Bu mas’uliyat ulardan doimiy ravishda o`z 
ustida ishlash, ijodiy mehnatni talab qiladi. Har qanday sinfdan tashqari mashg`ulot 
oldiga turli tarbiyaviy vazifalarni qo`yishi shart. Ularning har biri o`ziga hos belgilar, 
bir-biridan farq qiluvchi shakllar, vositalar, ijodiy mehnatni talab qiladi. Sinfdan 
tashqari ta’lim-tarbiyaviy ishlar o`qituvchilarning yillik ish rejalarida aniq ko`rsatilgan, 
maqsad va vazifalari belgilangan bo`lishi lozim. Umumta’lim maktablariga tashkil 
etiladigan ta’lim-tarbiyaviy tadbirlar o`quvchilik hayoti, ya’ni ularning maktab 

---

796 
ostonasiga ilk qadam qo`ygan kunlaridan boshlanadi. Mustaqillik bayrami, 2 sentyabr, 
Ko’z bayrami, Konstitutsiya kuni, Alifbo bayramlari, Yangi yil, Harbiylar kuni, 
mashhur allomalarning tug`ilgan kunlari, 8 mart, Navro`z bayrami, gullar, mehrjon, 
hosil bayramlari kabilar. Mana shunday tadbirlar bevosita o`quvchilarda vatanga 
e’tiqodni shakllantirishga xizmat qiladi. O’quvchilarni vatanparvarlik ruhida 
tarbiyalashda uyushtiriladigan sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy tadbirlar 
ma’lum talablarga javob berishi lozim. Ya’ni;
- tarbiyaviy tadbirning rejali, maqsadli, izchil, sistemali o`tkazilishi;
- tarbiyaviy tadbirni hamkorlik pedagogikasi asosida tashkil etish;
- o’quvchi yoshlarni , psixologik va fiziologik xususiyatlarini hisobga olish;
- tarbiyaviy tadbirlarning o’quvchilarning qiziqishi, mayli, intilishlariga javob berishi;
- hayotiy muammolarning echimini topishga yo`naltirilganligi;
- ta’lim jarayonida olingan ahloqiy-ma’naviy bilim, malaka va ko`nikmalarni 
mustahkamlash, to`ldirish va rivojlantirish;
- Vatan himoyachisi, oila boshlig`i, jamiyatning faol fuqarosi bo`lishga tayyor turish. 
Davlatimizning eng muhim vazifalaridan biri- ma’naviy jihatdan barkamol, jismoniy 
va ruhiy jihatdan sog`lom, Vatan sarhadlarini himoya qilish uchun jismonan chiniqqan, 
fidoyi insonni tarbiyalash, ta’lim va maorif tizimini takomillashtirish, milliy istiqlol 
g`oyasi asosida ma’naviy va ruhiy jihatdan yangi avlodni voyaga etkazishga ijtimoiy 
zarurat tug`ilishi tabiiy bo`lib, uning aksi ta’lim-tarbiya jarayonida aks etmoqda.
Ma’naviy ma’rifiy tadbirlar, sinfdan va maktabdan tashqari to’garaklar, sport o`yinlari, 
jismoniy mashqlar orqali o`quvchilarida ahloqiy fazilatlarni shakllantirish, tizimli 
didaktik ta’minotlar, ahborot resurslari yordamida, shuningdek. turli jismoniy 
chiniqtiradigan musobaqalar, jismoniy, sog`lom turmush tarzini reklama qiluvchi 
tarbiyaviy tadbirlar: milliy o`yinlarni reklama qiluvchi suhbatlar, kechalar, sport-
shoular uyushtirilib, o`quvchilarning qiziqishlari inobatga olingan holda to`garaklarga 
jalb qilinganlarida; o`quvchilarning jismoniy, intellektual rivojlanishlari va 
qobiliyatlari, oiladagi, sinf va maktabdagi muhitning atroflicha o`rganilishi, maktab va 
oilaning jismoniy chiniqtirishdagi hamkorligi rivojlantirilishi ijobiy natijalarga olib 
kelishi misollar asosida tasdiqlandi. O’zbekiston jamiyatining hozirgi taraqqiyot 

---

797 
bosqichida o’quvchi yoshlarni vatanparvarlik ruhida shakllantirishning ahamiyati 
katta. Chunki “Bugungi kunda xalqimizga azaldan xos bo’lgan hamjihatlik va 
bag’rikenglik, mehmondo’stlik kabi sifatlar bilan farzandlarimizni vatanparvarlik 
ruhida tarbiyalash, milliy ong, milliy g`urur tushunchalarini singdirish uchun ular 
ma’naviy jihatdan sog`lom bo`lishlariga erishishimiz zarur. Ma’naviy sog`lomlik esa 
jismoniy va ruhiy sog`lomlik bilan chambarchas bog`liq. ―Vatanni xurjunga solib 
tashib ketib bo`lmaydi. Agar uni tashib ketish mumkin bo`lganda edi, u sariq chaqaga 
ham arzimasdi”.