Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №14

 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
1. Quronov D, Rahmonov B. G‘arb adabiy tanqidiy tafakkur tarixi r. – Toshkent, 2018.
2. Quronov D, Rahmonov B. G‘arb adabiy tanqidiy tafakkur tarixi ocherklari. – 
Toshkent, 2018.
3. Xeminguey E. Chol va dengiz. – T.: Yangi asr avlodi, 2008.
4. Paulo Koelo. Alkimyogar. – T.: Yangi asr avlodi, 2008.
5. Jo‘raqulov U. Nazariy poe

---

423 
ФИО автора:
Duysenbaeva Gulziyra Ongarbaevna 
Qoraqolpogiston Respublikasi, Qorauzak tumani
8-sonli maktab Qoraqalpoq tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi 
Название публикации:
«ONA TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNING 
NUTQIY SAVODXONLIK KO‘NIKMASINI RIVOJLANTIRISH» 
Annotatsiya. 
Maqolada ona tili fanini o’qitishning maqsad, vazifalari, ona tili 
darslarida mashq va topshiriqlardan foydalanishning o’rni haqida so’z boradi. 
O’quvchilarda 
o’qib 
tushunish 
malakasini 
hamda 
nutqiy 
savodxonlikni 
rivojlantiruvchi amaliy topshiriq namunalari keltiriladi. 
Kalit so’zlar: 
ona tili metodikasi, mashq, topshiriq, savol, o’qib tushunish, og’zaki 
nutq, yozma nutq. 
 
Maktabda ona tili o’qitishning bosh maqsadi tilning jamiyatda tutgan o’rni, 
bajaradigan vazifasi bilan belgilanadi. Ma’lumki, til jamiyat a’zolari o’rtasida aloqa-
aralashuv vositasi, insonning fikrlash va fikr mahsulini og’zaki va yozma ravishda 
bayon qila olish o’z ichki kechinmalarini ifodalash vositasi bo’lib xizmat qiladi. 
So’nggi vaqtlarda ona tili o’qitish metodikasini isloh qilish, darsliklarni yangilash, 
ta’lim 
sifatini 
oshirish 
bo’yicha 
turli-tuman 
mulohazalarning 
ilgari 
surilayotganligining guvohi bo’lyapmiz. Buning sababi shu kungacha amalda bo’lgan 
ona tili o’qitish uslubi o’zini to’liq oqlayolmadi. Ona tili fani faqat grammatikaga 
asoslanib qoldi, darsliklar esa bir xil ko’rinishda, standart ko’rinishdagi mashq, 
topshiriqlardan iborat bo’lib qoldi. Maktab o’quvchilarining katta qismida ona tili 
faniga nisbatan hurmat, qiziqish so’ngan, ayniqsa yuqori sinf o’quvchilari faqat OTM 
imtihonlari uchun bu fanni o’qiydilar. Ularning ko’pchiligi bu fanni faqat yozish darsi 
deb hisoblaydilar. Haqiqatdan ham, til ta’limida to’rt xil malaka: o’qib tushunish, 
eshitib tushunish, fikrni og’zaki va yozma bayon qilishning birdek ahamiyatli ekanligi 
unutib qo’yildi. Asosiy e’tibor o’quvchiga grammatik qoidalarni yod oldirishga 
qaratildi. 

---

424 
Ona tili darslarida o’quvchini bir xil qolipga tushurib qo’ymaslik uchun turli mashq 
va topshiriqlardan foydalanish zarur. Buning uchun ona tili o’qituvchisi ham tinmay 
izlanishda bo’lishi, faqat darslik bilan cheklanib qolmasdan, o’quvchida mustaqil, 
tanqidiy va tahliliy fikrlashni shakllantiradigan, og’zaki nutqini o’stiradigan 
topshiriqlarni darsga tatbiq etishi lozim. 
Ona tili ta’limida mashqlar bilan ishlash alohida ilmiy va metodik mohiyatga ega. 
Mashq u yoki bu mavzu doirasida bilim, faoliyat usullarini bir xil o’quv sharoitida 
bajarishga oid o’quv topshirig’idir. Mashqlarni bajarish jarayonida bilimlar esga 
tushiriladi; bilim, faoliyat usuli o’quv holatiga tatbiq qilinadi, subyekt(shaxs) faoliyati 
takomillashtiriladi. Shu bois darsliklarda har bir mavzuga doir bir necha mashqlar 
beriladi va dars jarayonida mashqlar bajarishga alohida e’tibor qaratiladi. 
Xususan, yuqori sinf o’quvchilari, ayniqsa, 11-sinf o’quvchilari uchun ona tili fani 
ularning ham og’zaki, ham yozma nutqini o’stiradigan, tafakkurini kengaytiradigan fan 
bo’lib xizmat qilishi kerak. O’quvchilarga yaxlit tuzilmaga ega muayyan matn berish 
va matn yuzasidan savol-topshiriqlar bilan ishlash ularda o’qib tushunish malakasini 
rivojlantirishga yordam beradi. Matnni o‘qib tushunish murakkab psixolingvistik 
jarayon bo‘lib, grafemalarni tanish, so‘zni o‘qish, so‘zning lug‘aviy ma’nosini, 
kontekstual ma’nosini anglash, sintaktik strukturani to‘g‘ri hal etish (ya’ni so‘zlarning 
o‘zaro munosabati, qaysi so‘z gapdagi asosiy tushunchani, qaysilari unga tobe 
tushunchalarni ifodalayotganini anglash), shuningdek, matn mazmuniy bloklarining 
o‘zaro bog‘lanishini tushunish kabi darajalardan iborat bo‘ladi. 
11-sinf o’quvchilarining o’qib tushunish malakasini rivojlantirish uchun ona tili 
darslarida quyidagi ko’rinishdagi mashq va topshiriqlardan foydalanish mumkin.