|
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Azizov O. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent, 1996.
2. Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent, 2009.
3. Nurmonov A., Iskandarova Sh. Tilshunoslik nazariyasi. – Toshkent: Fan, 2008.
4. Xolmonova Z. Tilshunoslik nazariyasi. – Toshkent: Nodirabegim, 2019.
295
ФИО автора:
Sultonova Surayyo Baxritdinovna
Buxoro viloyat Buxoro tumani 20-umumta'lim maktabi informatika va AT fani birinchi
toifali o'qituvchisi
Название публикации:
«O`QUVCHI MUVAFFAQIYATINI BAHOLASHNING
ZAMONAVIY USULLARINI QO`LLASH»
Annotatsiya:
Ushbu maqolada umumiy o`rta ta’lim maktablarida
o`quvchilarni mashg`ulotlar davomida baholash tizimidagi duch kelinadigan
muammolar yuzasida so`z boradi. Bu muammolarni yechimi sifatida takliflar
ko`rsatilgan. Ushbu takliflarni amalga oshirish o`qituvchi uchun darsda pedagogik
mahoratni oshirish va dars texnologik xaritasini qayta ko`rib chiqishda muhim o`rin
egallaydi.
Kalit so`zlar:
ball, prinsip, motivatsiya, kompetensiya, reyting tizimi, o`z-
o`zini baholash, portfolio, o`zaro nazorat, faoliyatni rejalashtirish, o`quv jarayoni,
o`quv natijasi
Ta'limni rivojlantirishning hozirgi bosqichida o'qituvchilar ta'lim jarayoniga
innovatsion (interaktiv) texnologiyalarni faol ravishda joriy qilayotganlarida
o'quvchilarga yo'naltirilgan ta'lim jarayoni va o'quv natijalarini baholashning mavjud
tizimi o'rtasida ziddiyat yuzaga keladi. Uzoq vaqt davomida o'qituvchilar o'rtasida
"besh ballik", lekin aslida o'quvchilarning o'qitish va rivojlanishining haqiqiy
darajasini aks ettira olmaydigan "uch ball" tizimidan norozilik mavjud edi.
An'anaviy besh ballni belgilash shakli moslashuvchanlik tamoyilini, ya'ni
o'quvchining ta'lim jarayonida o'z o'rnini topishi, muvaffaqiyat darajasida moslashish
qobiliyatini buzadi. "Ikki" baho bilan birgalikda o`quvchi muvaffaqiyatsizlik
munosabatini oladi. Bu shaxsga yo'naltirilgan ta'limning "muvaffaqiyat motivatsiyasi,
o'quvchining ta'lim olishning ichki motivlariga tayanish" kabi shartlariga zid keladi.
Bundan tashqari, an'anaviy besh balli o'lchovdan foydalangan holda, o`quvchilarning
barcha qobiliyatlarini baholash mumkin emas, chunki "besh", "to'rt", "uch" bahoni
ajratuvchi mezon juda noaniq, ularni o'zboshimchalik va sub'ektiv talqin qilish oson.
Bundan tashqari, ular ko'pincha o`quvchi uchun mavhumdir, shuning uchun ushbu
baholash turi ta’lim oluvchiga yo'naltirilgan ta'lim uchun zaruriy shart bo'lgan
psixologik moslashish prinsipiga zid keladi.
O`quvchi olgan ballar o`quvchining aniq nimani o'rganganligi va buning uchun
qanday ko'nikmalarni egallaganligi haqida ma'lumotni o'z ichiga olmaydi, chunki
o`quvchi test uchun olgan baho individual topshiriqlar uchun emas, balki butun test
uchun olingan. Natijada, sifat ko'rsatkichi "ko'rsatkich" miqdoriy ko'rsatkich "belgi"
bilan almashtiriladi. Bundan tashqari, ballarni belgilash o'qituvchining imtiyozidir,
shuning uchun o`quvchi o'zini o'zi baholashni va ob'ektiv o'zaro baholashni
o'zlashtirmaydi. Bu o`quvchilarga yo'naltirilgan ta'limning yana bir prinsipi - baholash
296
faoliyatiga zid keladi. Mavjud nazorat va baholash tizimida o`quvchilarning shaxsiy
o'sishi, o'quvchilarning kompetensiyalarining rivojlanish darajasi hisobga olinmaydi,
o'z-o'zini hurmat qilish va o'zaro baholashni istisno qiladi, o'quvchilar, ota-onalar va
o'qituvchilar uchun stressli vaziyatlar yaratadi.
Pedagogik texnologiyalarni rivojlantirishning maqsadi - vazifa jihatdan
vakolatli shaxsni shakllantirish. Ta’lim oluvchi ta'limdagi aniq bilimlar o'quvchilar
tomonidan har qanday samarali harakatlarni rejalashtirish va amalga oshirish uchun
ko'rsatma, asos sifatida qaraladi. Ammo rivojlanish ta'limining maqsadi
o'quvchilarning ko'nikmalarini emas, balki bilimlarini baholashni o'z ichiga olgan
mavjud nazorat tizimining (testlar, imtihonlar, testlar) maqsadi bilan ziddir.
Baholash jarayonini o'rganishning dolzarbligi doimo qayd etiladi. Baholar
o'quv jarayonining ajralmas qismidir.
Hozirgi bilimlarni ballar yordamida baholash, ba'zi o'qituvchilarning fikriga
ko'ra, bir qator afzalliklarga ega. Bu bolalar o'rtasida raqobatni qo'zg'atadigan, ularni
muntazam ravishda o'qishga undaydigan eng oddiy va eng qulay vositadir. Baholar
tanlovlar, kirish imtihonlari, statistik ma'lumotlar, hisobot berish va h.k.lar uchun
qulaydir.
Biroq, har bir o'qituvchi o'quvchilarning bilimlarini ularning shaxsiy
fikrlari asosida baholaydi. Maktabda aniq baho mezonlari mavjud emas. Ballarni
belgilash o'qituvchi va o`quvchilar o'rtasidagi munosabatlarni buzadi, doimiy
to'qnashuvlar va o'zaro ishonchsizlik uchun zamin yaratadi. O`quvchi o'qituvchini
bilim manbai sifatida emas, balki avval xatolarga yo'l qo'yadigan va ba'zida aldanib
qoladigan nazoratchi sifatida ko'rishga odatlanib qoladi. Ballar o'qituvchining o'zi
uchun zararli. Ular uni asosiy vazifalaridan chalg'itadilar va darsni xulosa qilish qismi
o`rniga baholashga aylantiradilar.
Mavjud baholar va baholar tizimining asosiy kamchiliklari psixolog nuqtai
nazaridan ularning bolaga mumkin bo'lgan shikast ta'siridir. O'qituvchilar sinflardagi
baholarni e'lon qilishda keskin sukunat, olingan ballarni qidirib daftarlarni varaqlab
o'tirishni yaxshi bilishadi. Barcha o'qituvchilar baholarning bolalarda paydo bo'ladigan
reaksiyasini kuzatishi kerak edi: yashirin quvonch, ko'z yoshlari….
Har bir o`quvchining sifat yutuqlarini qanday hisobga olish va baholash
kerak? Albatta, sifatni baholash olingan bilimlar miqdorini baholashdan iborat emas,
balki kompetentsiyalar majmuasini shakllantirish darajasini baholashdan iborat bo'lishi
kerak. Baholashda operatsion harakatlarning umumiyligini hisobga olish kerak:
erishilgan narsa - natija, qanday - maqsadni belgilash, rejalashtirish, manbalardan
foydalanish, ma'lumotlarni qayta ishlash, dialogda qatnashish; qanday xulosa olingan
- uning o'ziga xosligi, o'ziga xosligi, shaxsiy darajasining namoyishi.
O`quvchilarga yo'naltirilgan ta'lim tamoyillariga amal qilish va rivojlantiruvchi
ta'lim maqsadlariga erishish uchun o`quvchilarning o'quv faoliyati muvaffaqiyatini
baholashning yangi mezonlari zarur.
O`quvchilarning o'quv yutuqlarini baholashning yangi tizimiga qo'yiladigan
talablar:
297
- ushbu tizim o`quvchining bilimlardan foydalanish ko'nikmalarini, ya'ni
funktsional vakolatli shaxsning haqiqiy fazilatlarini qanday egallaganligini tekshirishi
kerak;
- nazorat materiali reproduktiv savollarga emas, balki ishlab chiqarish
vazifalariga asoslangan bo'lishi kerak;
- nazorat natijalarini qayd etish shakli o`quvchining aniq ko'nikmalarni
(predmetli va umumiy ta'lim) egallashi, ya'ni o'quv maqsadlariga qanday erishilganligi
to'g'risida ma'lumot berishi kerak;
- o'qituvchilar, o'quvchilar va ota-onalarning ongida sifat ko'rsatkichi miqdoriy
belgidan ustun bo'lishi kerak;
- yangi baholash tizimi o`quvchini muvaffaqiyatga yo'naltirishi, sinfda
noqulay, stressli muhit yaratadigan har qanday narsadan qochishi kerak.
Maktab rivojlanishining barcha bosqichlarida birinchi navbatda
o'qituvchining baholash funksiyasini amalga oshirishning samarali usullarini topish
masalasi ilgari suriladi.
O`quvchilarni baholashning boshqa usullari taklif etiladi. Masalan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
