Mavzu: zahiriddin muhammad boburning hayoti va adabiy merosi

Moliki amlok oʻlub ul boj oʻlub, Bizgʻa iloji aning ixroj oʻlub...
Nishotiy Buxoroda ham koʻp qiyinchiliklarni boshidan kechirgan. Tanish-bilishi va turar joyi yoʻqligi, oziq-ovqat tanqisligi uni koʻp mashaqqatlarga duchor etgan:
«Husnu Dil» dostoni XVIII asrning 70-yillarida yozilganligini e’tiborga olganda, Nishotiyning Buxoro hayotidagi ogʻir damlar tasviriga doir bu misralari asosan shu yillarga toʻgʻri keladi.
Nishotiy nozik va joʻshqin lirik shoirdir. Uning lirik she’rlari «Gʻazaliyot va muxammasoti Nishotiiy» (bu 1903 yilda Muhammad Yusuf CHokariy tomonidan koʻchirilgan nusxa boʻlib, Al-Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida saqlanmoqda), «Bayozi mutafarriqa», «Bayozi majmuai ashor» kabi manbalardan oʻrin olgan. Nishotiyning:
Ochganda doli zulfing, yetgach shamoli zulfing, Qildi xayoli zulfing toroji dinu imon...
Diloromim harimi nozdin chiqqach ado birla, Nishotiy koʻnglini ayshu tarabdin iydgoh etdi,-
kabi samimiy sevgini tarannum etuvchi gʻazallari hayotiyli-gi va joʻshqinligi bilan kitobxonlarni oʻziga maftun etadi.
Dastlab shuni ta’kidlash lozimki, Nishotiyning ijtimoiy-siyosiy fikr-mulohazalari koʻproq «Husnu Dil» dostonida, ayniqsa uning kirish qismi va xotimasida mujassamlashgan boʻlsa, muhabbat mavzui bilan bogʻliq his-tuygʻulari, ichki kechinmalari koʻproq lirikasida ifodalangan. Lekin, shunga qaramay, uning she’rlarida lirik kechinmalar bilan birga, yashagan muhitining ayrim illatlarini fosh qiluvchi va qoralovchi ijtimoiy-siyosiy fikrlari ham aks etgan. Bunday she’rlar yoki misralar Nishotiy lirikasining ijtimoiy-estetik qimmatini yanada oshiradi:
Yorab nechuk balodur boshimgʻa shomi hijron, Ne dardigʻa nihoyat, ne mehnatigʻa poyon.
Ne sabru ne qarorim, ne hush, ne ixtiyorim, Ne yoru ne diyorim, ne jon mango, ne jonon.
Har kunda boshqa gʻavgʻo, har tunda oʻzga savdo,Ne manzilu ne ma’vo, yoʻqdur makoni imkon.
Shoir Navoiy va Fuzuliy gʻazallariga bogʻlagan muxammaslarida ham koʻproq ijtimoiy hayot voqealariga e’tibor beradi. Ayniqsa, Navoiyning «davronidur — hijronidur», «obtob-oftob» kabi qofiyalar bilan tamomlangan she’rlariga va Fuzuliyning «besukun-tole zabun» kabi qofiyalar bilan tugagan gʻazaliga bogʻlagan muxammasida Nishotiyning oʻz davriga, oʻz muhitiga tanqidiy munosabati shikoyat ruhida ifodalagan fikrlari koʻproq uchraydi. Masalan: