Mavzu: Sug’oriladigan yerlarni meliorativ o’zlashtirish, qayta qurish va unumdorligini tiklash ishlarini kompleks mexanizatsiyalash

4.4-rasm. Portlagan zaryadning gruntga ta’sir etish sxemasi: 
a
— zaryad katta chuqurlikka joylashtirilganda portlash kamerasi; 
b
— 
gruntni irg’itmasdan parchalashda bo’rtik pechsimon kamera; 
d
— portlaganda 
grunt irg’itilgach hosil bo’ladigan chuqurlik (voronka); 
e, f, g 
— zaryad 
portlatilgach ketma-ket yuz beradigan kamera kengayishi,gazlar yorib chiqishi va 
grunt irg’itilishi jarayonlari sxemasi; 
h 
— gruntni irg’itishdan so’ng hosil bo’ladigan 
voronkaning parametrlari: 
1
— zaryad; 
2
— siqilish kamerasi; 3 — irg’itish 
maydonining chegarasi; 4 — parchalash maydonining chegarasi; 5 — 
ta’sirlanadigan maydon; 6 — chuqurlikka (voronkaga) qaytib tushuvchi grunt. 
Agarda (n
ir
= 1) bo’lsa, normal voronka hajmi konus hajmini hisoblash 
formulasidan foydalanib topilishi ham mumkin: 
3
3
3
05
,
1
3
/
n
n
n
W
W
W
U




Boshqa shakldagi voronkalar uchun shakliga mos keladigan geometrik jismlar 
hajmlarini hisoblash foimulalaridan foydalaniladi.
 
Qo’l ishlari
— yer ishlari hajmi nisbatan oz bo’lganda, yer ishlarida 
o’lchamlarning yuqori aniqligi talab qilinganda yoki loyihada ko’rsatilgan shaklga 
keltirish imkoni bo’lmasa, ish joyi mexanizm uchun noqulay bo’lsa, u holda 
gruntlarni qazish, tashish, yotqizish ishlari qo’l kuchi yordamida bajariladi. Qo’l 
ishlari yer ishlari umumiy hajmining 0,1 — 1,0 foyizini tashkil qiladi. 
Yer ishlarini qo’l kuchi bilan bajarish uchun kichik mexanizatsiya vositalari 
va har xil asbob-uskunalardan foydalaniladi. Qo’l ishlarida gruntlar klasslariga, 
tarkibiga va agregat holatiga qarab ishlanish qiyinchiligi bo’yicha bir necha 
guruhlarga bo’linadilar. Yumshoq gruntlar I—IV guruhlarga, muzlagan gruntlar 

---

Im — IVm guruhlarga, yirik bo’lakli, qattiq gruntlar Vt — Vt guruhlarga va qattiq 
gruntlar V—VII guruhlarga bo’linadi (4.1-jadval). 
4.1-jadval