Mavzu: Sug’oriladigan yerlarni meliorativ o’zlashtirish, qayta qurish va unumdorligini tiklash ishlarini kompleks mexanizatsiyalash

4.3-rasm. Portlatish moslamalari: 
a - kapsula-detonator; b - elektrodetonator; d - yoquvchi trubka; e - dinamit 
yoquvchi shnuri bilan; f, g, h - elektr usulida portlatishda zaryadlarni ulash 
sxemalari (ketma-ket; parallel; aralash). 
Zaryad portlatilganda foydali ish bajarishi uchun u parchalanayotgan yoki 
irg’itish lozim bo’lgan grunt ichiga joylashtirilishi lozim (4.4-rasm). 
Zaryad yer ostiga chuqur joylashtirilib portlatilganda, u yer yuzasini 
parchalamaydi (4.4, 
a
-rasm). Yer ostida portlatilgan zaryadning ta’sirini shartli 
ravishda to’rtga (siqilish; irg’itish; parchalash va tebranish) bo’lish mumkin (4.4, 
a
-
rasm). Zaryad yer yuzasiga yaqinroq joylashganda (4.4, 
b
-rasm) portlash natijasida 
hosil bo’lgan gazlar yer yuzasiga grunt qatlamini yorib chiqadi. Ma’lum miqdordagi 
zaryad yer yuzasiga yaqin joylashtirilib portlatilganda gruntni irg’itish holati yuz berib, 
portlashdan so’ng chuqurlik hosil bo’ladi (4.4, 
h
-rasm). Hosil bo’ladigan chuqurlik 
shakli irg’itish ko’rsatkichi bilan xarakterlanadi: 
n
ir 
=r/W
n
 
bu yerda r- hosil bo’lgan chuqurlik (voronka) radiusi, W
n
- portlovchi zaryad 
ko’milish chuqurligi; r - voronkaga grunt to’kilib, qaytib tushgandan keyingi 
chuqurligi; L - gruntmng sochilib ketish masofasi; h - voronka oldida uyulib qoladigan 
grunt balandligi. 
Irg’itish ko’rsatkichi (n
ir
) bo’yicha quyidagi zaryad turlari mavjud: kamuflet-
yer yuzasini buzmaydigan; bo’rtik pechsimon (n
ir
≤ 0,75); kamaytirilgan (n
ir
= 0,75 
- 1,0); normal (n
ir
=1,0); kuchaytirilgan (n
ir
>1,0); 
Normal irg’itish kuchiga ega yakka portlatishga mo’ljallangan zaryad miqdori 
quyidagicha aniqlanadi: 
Q = qV ≈ q
3
n
W
 

---

bu yerda q — 1,0 m
3
grunt uchun normal zaryad sarfi miqdori, kg; V — 
irg’itilishi lozim bo’lgan grunt hajmi, m
3
.