Mavzu: Pedagogik faoliyatning individual uslublari mundarija kirish I bob. Pedagogika uslublari turlari

temperamentda (reaktsiyaning vaqti va tezligi, ishning individual sur'ati, hissiy munosabat);

muayyan pedagogik vaziyatlarga reaktsiyalar tabiatida;

o'qitish usullarini tanlashda;

ta'lim vositalarini tanlashda,

pedagogik muloqot uslubida;

bolalarning harakatlari va ishlariga javob berishda;

o'zini tutishda;

mukofotlar va jazolarning ayrim turlarini afzal ko'rgan holda;

bolalarga psixologik va pedagogik ta'sir o'tkazish vositalaridan foydalanishda.

Individual uslubni qarzga olish yoki takrorlash mumkin emas, u shaxs va organizmning xususiyatlari, asab tizimi va temperament turi bilan belgilanadi.
Pedagogik faoliyatning individual uslubini shakllantirishga o'qituvchining boshqa shaxsni rivojlantirishga yo'naltirilganligi, uning shakllanishiga yordam berishga intilishi yordam beradi. Bu sohada eng yaxshi echimlarni topishga intilish pedagogik mahoratni takomillashtirish jarayonini tezlashtiradi, bu o'z-o'zini bilish, kuchli tomonlariga tayanish va zaif tomonlarini o'ziga xos asab tizimi va temperamentining neytrallashuvi, ustunlik kasbini va pedagogik jihatdan muhim xarakter xususiyatlarini aniqlashtirish va individuallikning etakchi omilini kashf etish bilan chambarchas bog'liqdir.
Pedagogik mahoratni o'qitishda yuqori asabiy faoliyat turini ma'lum bir standart yo'nalishi bo'yicha o'zgartirmaslik, balki o'qituvchining individual psixologik xususiyatlariga qarab o'z uslubini shakllantirish kerak.
Mahalliy psixologlar (E. A. Klimov, V. S. Merlin va boshqalar) shaxsning qobiliyatlari to'liq individual faoliyat uslubi orqali amalga oshirilishini isbotladilar.
Faoliyatning individual uslubining asab tizimi va temperament turiga bog'liqligi tekshirildi.
Ma'lum bo'lishicha, kuchli va harakatchan asab tizimiga ega bo'lgan o'qituvchilarning (xolerik va sanguine odamlar) ma'lum kasbiy afzalliklariga qaramay, kuchli, ammo harakatsiz asab tizimiga ega o'qituvchilar (flegmatik odamlar) va zaif asab tizimiga ega bo'lgan o'qituvchilar (melankolik odamlar) juda katta ijodiy imkoniyatlarga ega. ... Hamma narsaning kuchli va zaif tomonlarini hisobga olish bilan bog'liq.
Kuchli va harakatchan asab tizimiga ega o'qituvchilar tezkorlik, o'ziga xoslik va hatto tezkor qarorlar tufayli muvaffaqiyatga erishadilar. Ular mohir, ekspresiv, ular o'z-o'zidan va hissiy reaktsiyalarning ekspresivligi bilan ajralib turadi.
Kuchli, ammo inert va muvozanatli asab tizimiga ega bo'lgan o'qituvchilar ko'proq oldindan tayyorlangan va puxta o'ylangan loyihalar va qarorlarga ishonadilar. Ular shoshilmasdan, puxta, hissiy namoyonlarda o'zini tutib turishadi, ammo ular buni xotirjamlik, ishonchlilik, o'zini tuta bilish, doimiylik va qat'iyat bilan qabul qiladilar.
Tabiat tomonidan asab tizimining zaif turi bilan ta'minlangan o'qituvchilar va o'qituvchilar ham ustalar va ijodkorlar bo'lishadi. Ular maxsus mulohazakorlik, vaziyatni nozik tushunish, o'quvchilarning kayfiyatlari va tajribalarining nozik nuanslarini tushunish va javob berish, hamdardlik va tutib olish qobiliyatlari bilan ajralib turadi.
Tajriba, o'z ustida doimiy ishlash, takomillashtirilgan texnika, barcha zarur xatti-harakatlar turlari printsipial jihatdan barcha o'qituvchilar uchun mavjud, ammo shunga qaramay, individual farqlar maxsus tayyorgarlik uslubini, qaror qabul qilish mexanizmi va sur'atining o'ziga xosligini va ularning mazmunini belgilaydi. Buni hisobga olish kerak, hech qanday holatda o'qituvchiga o'ziga xos xatti-harakat uslubini yuklamaydi.
Polimata, rassom, tashkilotchi va boshqalar kabi individuallikning etakchi omili bilan belgilanadigan o'qituvchilarning bunday etakchi turlaridan tashqari, boshqa uslublar ham ajralib turadi: avtoritar, demokratik, liberal va uyg'unlik.
Avtoritar uslub etakchilikni markazlashtirish bilan tavsiflanadi. Talaba teng huquqli sherik sifatida emas, balki pedagogik ta'sir ob'ekti sifatida qaraladi. Bunday holda, barcha qarorlarni o'qituvchi o'zi tomonidan, bilimli kishidan hech qanday maslahatisiz qabul qiladi. O'quvchilar faoliyatini boshqarish buyruqlar yordamida amalga oshiriladi, ular qattiq yoki yumshoq shaklda, e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydigan so'rovlar shaklida beriladi.
O'qituvchi bolaning faoliyati ustidan qat'iy nazoratni olib boradi, uning buyruqlarini bajarishda talabchan. Ushbu ota-onaning uslubida tashabbusni qat'iy belgilangan chegaralar cheklaydi yoki rag'batlantiradi.
O'qituvchi talabalar oldida o'z harakatlarini oqlamaydi. Natijada, o'quvchilar faollikni yo'qotadilar yoki uni faqat o'qituvchining etakchi roli bilan amalga oshiradilar, o'zlariga past baho berish, tajovuzkorlikni namoyon etadilar. Avtoritar uslub bilan talabalarning kuchi bilimlarni o'zlashtirishga va o'z rivojlanishiga emas, balki psixologik o'zini o'zi himoya qilishga qaratilgan. O'qituvchi kasbidan past qoniqish va kasbiy beqarorlik bilan ajralib turadi. Ushbu uslub uslubiga ega bo'lgan o'qituvchilar asosiy e'tiborni metodik madaniyatga qaratadilar; ular ko'pincha o'qituvchilar tarkibida etakchilik qiladilar.
Demokratik uslub o'qituvchi va o'quvchi o'rtasida uning bilimlari, bo'sh vaqtlari, qiziqishlari bilan bog'liq vakolatlarning ma'lum taqsimlanishi bilan tavsiflanadi.
O'qituvchi qaror qabul qilayotganda o'quvchi bilan maslahatlashib, unga o'z fikrini bildirish, mustaqil tanlov qilish imkoniyatini beradi.
Bolani nazorat qilish doimiy ravishda amalga oshiriladi, ammo avtoritar uslubdan farqli o'laroq, ishning ijobiy tomonlari, natijalari va yutuqlari doimo qayd etiladi, shuningdek qo'shimcha takomillashtirish va maxsus mashqlarni talab qiladigan daqiqalarga e'tibor beriladi. Shunday qilib, demokratik uslub - bu o'zaro ta'sir o'tkazadigan ikki partiyaning kelishish usuliga ega bo'lgan uslub, ammo bir-birlarini biror narsa qilishga majburlashning imkoni yo'q.
Demokratik etakchilik uslubiga ega bo'lgan o'qituvchilar orasida maktab o'quvchilari xotirjam mamnuniyatni his qilishadi va o'zlariga yuqori baho berishadi. Ushbu uslubga ega bo'lgan o'qituvchilar o'zlarining psixologik mahoratlariga ko'proq e'tibor berishadi. Bunday o'qituvchilarga katta kasbiy barqarorlik, kasbidan mamnunlik xosdir.
Liberal uslub o'qituvchi tomonidan faol faoliyatning yo'qligi nazarda tutiladi. O'qituvchi faqat kattalar zanjirining birlashtiruvchi bo'g'ini - o'qituvchi - bola. O'qituvchi qaror qabul qilishdan qochadi, tashabbusni talabalar va hamkasblariga topshiradi. Talabalar faoliyatini tashkil etish va nazorat qilish tizimsiz amalga oshiriladi, qat'iyatsizlik, ikkilanishni namoyish etadi. Bolani faollikka undash uchun u uni ishontirishi kerak.
O'qituvchining vazifasi har qanday ahamiyatsiz masalalarni hal qilish, vaqti-vaqti bilan o'quvchining xulq-atvori va faoliyatini boshqarishdir. Bunday o'qituvchi ta'lim jarayoniga zaif ta'sir ko'rsatishi va natija uchun ahamiyatsiz javobgarligi bilan ajralib turadi, ya'ni u sodir bo'layotgan hamma narsani tashqi kuzatuvchidir.
Shu bilan birga, sinfda beqaror mikroiqlim, yashirin nizolar bo'lishi mumkin.
Ruxsat etilgan uslub o'qituvchining ongsiz ravishda ta'lim sohasidagi yutuqlari, tarbiyasi va madaniyatiga befarqligi bilan tavsiflanadi. Bu bir nechta sabablardan biri bilan sodir bo'ladi: bolaga haddan tashqari muhabbatdan, bolaning hamma narsada to'liq erkinligi g'oyasidan, tarbiyachining bolaga va uning taqdiriga to'liq befarqligidan.
Ammo bunday munosabat sabablaridan qat'i nazar, o'qituvchi oqibatlari haqida o'ylamasdan, bolaning shaxsiy o'sishi istiqbollarini belgilamasdan, bolaning manfaatlarini qondirish bilan boshqariladi. Asosiy printsip - bu bolaning xohishlariga to'sqinlik qilmaslik, ehtimol uning sog'lig'iga zarar etkazish, aql-idrokni rivojlantirish, ma'naviyat.
Haqiqiy amaliyotda uslublarning hech biri "sof shaklda" tarbiya jarayonida qo'llanilmaydi.
A.K.Markova va A. Ya.Nikonova quyidagi pedagogik faoliyat uslublarini aniqladilar:

•