27
sur’atlarini saqlash: ozon qatlami tiklanishini bashorat qilayotgan barcha ilmiy
tahliliy tadqiqotlar natijalari Protokol tomonidan ko’zda
tutilgan majburiy
bosqichma-bosqich voz kechish shartlariga to’liq rioya qilish nuqtai nazariga
asoslanadi. Shuning uchun keyingi bir necha yillar mobaynida Tomonlar ozon
yemiruvchi moddalarni to’liq bartarf etilishiga yordam berishlari lozim. Ushbu
faoliyatni amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan qo’llab-quvvatlashlarga qaramay,
XFU larni qo’llashning saqlanib qolayotgan turlaridan, xususan ulardan
konditsioner va sovutkichlarda foydalanishdan uzil-kesil bosqichma-bosqich voz
kechish oson vazifa bo’lmaydi hamda rivojlangan
va rivojlanayotgan
mamlakatlarga ham mazkur maqsadga erishish uchun anchagina vaqt kerak
bo’ladi.
Iqlim uchun muqobil ozon yemiruvchi moddalarga xavfsiz o’tishni
ta’minlash: Modomiki, GXFUlar va ularning ishlab chiqarilishi bilan bog’liq
bo’lgan qo’shimcha mahsulotlar global isishni keltirib chiqaradigan gazlar ekan,
ularni ishlab chiqarilishi va iste’molining davom etishi ham ozonning yemirilishi
va
iqlim
o’zgarishiga ko’maklashadi. Bundan tashqari, GXFUlarga
gidroftoruglerod (GFU)lar kabi ayrim muqobilliklar
ozon qatlamiga zarar
yetkazmaydi, ammo global isishga ko’maklashadi. Monreal protokoli Tomonlari
yaqinda Protokolga kiritiladigan ikkita tuzatishni ko’rib chiqdilar, biroq bu borada
hanuzgacha biror bir kelishuvga erishilmadi.
Nihoyat, konditsioner va sovutkichlarni ishlab chiqarishda ozon yemiruvchi
moddalardan voz kechilishi energiya samaradorligini oshirish orqali global isishga
qarshi kurashda katta yutuqlarga erishish imkonini bermoqda. Garchi Monreal
protokoli buni talab qilmasa-da, Tomonlar o’zlarining GXFUlardan voz kechishda
energiya samaradorligi kabi omilni hisobga olish majburiyatini oldilar.
Moliyalashtirish: Ko’pgina Tomonlar, ozon yemiruvchi moddalardan
bosqichma-bosqich voz kechish ishida sezilarli o’sishga erishilgan sayin,
bosqichma-bosqich voz kechish bilan bog’liq bo’lgan mavjud muammolarni hal
etish uchun direktiv organlar e’tiborini jalb qilish
va ulardan moliyaviy yordam
olish borgan sari murakkab bo’lib borayotganligini payqadilar.
29
borasidagi xatti-harakatlarini qo’llab-quvvatlashga qaratilgan ko’p tomonlama
jamg’arma tomonidan moliyalashga ko’p jihatdan ishongan edilar va jamg’arma
tomonidan yordam ko’rsatilishining davom ettirilishi
ushbu mamlakatlarda
tegishli qoidalarga rioya qilishning yuqori darajasini saqlashda muhim ahamiyat
kasb etadi.
Bosqichma-bosqich
voz
kechishni
rivojlangan
va
rivojlanayotgan
mamlakatlarda ham haqiqatdan yakunlash uchun mazkur masalaga yuqori e’tiborni
qaratish lozim bo’lgani kabi, moliyalashni davom ettirishda ham sodiqlik talab
etiladi.
Noqonuniy savdo-sotiq bilan kurashish va noqonuniy maqsadlarda hamon
davom etayotgan ozon yemiruvchi moddalardan foydalanishning oldini olishni
ta’minlash: ozon yemiruvchi moddalardan bosqichma-bosqich voz kechilishi sari,
kimyoviy moddalarni yetkazib berilishiga cheklovlar yanada kuchayib bormoqda,
chunki ko’pincha bunday moddalarning noqonuniy savdo-sotig’i yo’li bilan pul
ishlash
xohishi kattalashib boradi; tomonlar ushbu muammoni hal etishdagi o’z
harakatlarini faollashtirishlari lozim.
Ozon qatlami uchun favqulodda tahdidga egaligi aniqlangan yangi kimyoviy
moddalarni tartibga solinishini ta’minlash: ozon yemiruvchi moddalarga
muqobillikni ishlab chiqarishga ilhom bergan o’sha ijodiy tadbirkorlik ruhi yangi
ozon yemiruvchi moddalarni yoki iqlimiy o’zgaruvchan hususiyatli moddalar
ixtirosiga ham turtki berishi mumkin.
Protokolga ko’ra, Tomonlar bozorda yangi zararli birikmalar paydo
bo’lmasligi uchun yangi kimyoviy moddalar testlarini o’tkaza turib, hushyorlikni
namoyon qilishlari kerak.
Ozon qatlami holatini bashoratlarga muvofiq ravishda tiklanishini ta’minlash
maqsadida monitoring yuritish: iqlim o’zgarishi va ozon qatlamining kamayib
ketishining o’zaro bog’liqligi to’g’risidagi so’nggi ma’lumotlarni
olinishi
olimlarga ozon qatlamining tiklanishi avval kutilganga qaraganda kechroq sodir
bo’lishini faraz qilishlariga asos berdi.
30
Jahon hamjamiyati tegishli xavf-hatarlarni bartaraf etish borasidagi chora-
tadbirlar hayotga tadbiq etilayotganligiga ishonch hosil qilishi mumkin bo’lishi
uchun ozon qatlami holati monitoringini davom ettirishi lozim.
Toshbaqa yoki sudralib yuruvchi sinfiga xos ba’zi hayvon turlari kosasi va
bu uning tanasini saqlaydigan ustki qobig’idir. Ular sayyoramizda 700 million
yillar avval paydo bo’lgan. Yer yuzida yashash uchun tirik jonzotni o’ldiradigan
o’tkirquyosh nurlaridan saqlanish lozim edi, shuning uchun toshbaqalar kosani
―kiyib olishga‖ majbur bo’ldilar.
Qadimgi sudralib yuruvchilar (dinozavrlar) ham himoya qiluvchi qobiq va
tangachaga ega bo’lganlar: Hozirgacha
yashab kelgan pangolin, bronenosets,
iguana, gatteriya kabi hayvonlarda ham shu qobiq va tangacha saqlanib qolgan.
Bizni ultrabinafsha nurlaridan himoya qiluvchi bugungi ozon qatlami
toshbaqalar uchun ham himoyalaydigan sharoit yaratdi, ammo ular hech qachon
qobiq kosadan qutila olmaydilar, chunki ularning rivojlanish jarayoni tugagan, deb
aytish mumkin. Toshbaqa qobig’i bu tabiatda toshbaqa va boshqa sudralib
yuruvchilar paydo bo’lganda ozon yetishmaganligining dalilidir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
