Mavzu: Kutubxonashunoslik fanining metodologiyasi Reja

9. Tipologiyalash metodi nazariyasi

9. Tipologiyalash metodi nazariyasi

 

Tipologiya – ilmiy metodga asoslangan bo‘lib, umumlashtirilgan model yordamida biron bir ob’ektni o‘xshash belgilariga qarab, o‘zaro bog‘liq tomonlarini hisobga olingan holda gruppalashtiriladi, sistemaga solinib, klassifikatsiya qilinadi.Xujjatlarning tiplariga ko‘ra model tizimini shakllantirish, ishlab chiqish muammolari mavjud.

Kutubxonashunoslikka oid fanlar ichida kitobshunoslik tipologiyasi asosiy o‘rinni egallaydi.Tipologiya – kitob haqidagi fanni umumiy nazariyasi.

Tipologiya buyicha ko‘plab ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Tipologiyaning- gumanitar fanlar uchun ahamiyati yoki falsafa fanlar tipologiyasida o‘rganilayotgan ob’ektiv o‘xshash tomonlarini topib taqqoslashga yordam beradi.Hozirgi kunda tip ideal ob’ekt sifatida tushunilib, tipologiyadagi muhim belgilarni umumlashtirishga xizmat kilib, metodologik vosita sifatida undan foydalaniladi. Shuningdek uning yordamida tipga ta’luqli tomonlar aniklanadi. Metodologik nuqtai nazardan tipga 2 xil ilmiy tushuncha beriladi.

1-tip yagona tushuncha sifatida tomonlarni to‘liq mohiyatini aniqlashga yordam beradi, konkret tip sifatida ob’ekt tushuniladi ya’ni aniq o‘lchov, holat deb qaraladi.

2-tip tushunchasi aniq ma’noni anglatib, ilmiy tafakkur sifatida qaraladi.

Shuningdek, tip tasvirlash orqkali belgi, sistemalar buyicha keng ma’noda qaralishi lozim.

Tip xaqida fikr yuritilganda uni ilmiy tafakkur mahsuli va turli obektlar e’tiborga olingan xolda tushunilishi lozim. Tipologiyada klasifikatsiyalash jarayoniga sun’iy va tabiiy yondashish mumkin. Tip uchun klassifikatsiyaning sun’iy tomonlari ishlab chikilgan. Bu esa kitobshunoslik uchun model nashri – tuzilish belgilarda katta ahamiyat kashf etadi.

Belgilar

Belgilar

Klassifikatsiya asosida nashrning tipologik belgisi mavjud. Bu belgi termin sifatida “sotsial ijtimoiy” belgi deb kiritilgan, bu esa yangi ma’noni anglatadi. Keyinchalik bu termin maqsadga ko‘ra belgilash ma’nosida beriladi. Lekin bunda nashriyot, muharrir, muallif haqida so‘z yuritilishi noma’lum bo‘lib kolgan. Kitobning tutgan o‘rni bilan belgilanadi va buyurtma asosida nashr etiladi.

Kitobxonga tegishli bo‘lgan tushunchalar yukoridagi vazifani belgilash tushunchasi bilan juda yaqin bogliqlik mavjud. (Chunki nashr ilmiy kitobxon kategoriyasiga tegishli).

Nashrni kim uchun mo‘ljallanganligi va uning turlari xakida ma’lumot olish mumkin (Ilmiy ommabop nashr, ommaviy ijtimoiy, adabiy- badiiy nashr bo‘lishi mumkin).

Bular ommaviy kitobxonlar uchun belgilangan nashr xisoblanadi. Axborot xarakteri – bunda nashrning tipologik xususiyatini ajratish mumkin. Birgina mavzu, bir necha ko‘rinishda nashr etilishi mumkin.

Klassifikatsiya - vazifasini belgilash asosida nashrning tipologik belgisi.

Mavzuning yoritilishida ijtimoiy xolatlarni bayon etilishi nashrning tipologik belgisini ko‘rsatishda muhim rol o‘ynaydi.

Ilmiy muammolarni chukur yoritish axborot xarakteristikasi asosiy belgilaridan hisoblanadi, chunki ilmiy ishlarda nafaqat uning ilmiy mazmunini nashrda yoritish, balki matnni tayyorlash, ma’lumotnoma apparati alohida ahamiyat kasb etadi. Nashr belgilarga ko‘ra umum ta’lim maktablari uchun, o‘rta maxsus va oliy ukuv yurtlari uchun chiqarilgan kitoblarni ilmiy, ilmiy-ommaviy, badiiy nashr turlariga bo‘lish mumkin. Me’yor darajasi – axborot belgilardan biri, avtor tomonidan kitobxon uchun tadqiqot ish ko‘rsatma sifatida to‘g‘ri kelishi tipologik holatiga ko‘ra nashr qoidalariga ko‘ra rioya etish holatlari mavjud.

E’tibor uchun raxmat.

http://hozir.org