Mavzu: jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari

2.4. Asta-sekinlik tamoyili.
Asta-sekinlik bilan talablarni oshirish tamoyili - Bu printsipning jismoniy tarbiya jarayonida shug’ullanuvchilarga qo’yilayotgan talablarning umumiy tendentsiyasining ifodalab, yangi qiyin vazifalarni tanlash, qo’llash, bajarish, astasekinlik bilan unga bog’liq yuklamalarning hajmi va intenivligini oshirishni o’z ichiga oladi.
Yuklamalarning oshirishning umumiy tendentsiyasi bilan vazifalarni yangilashning doimiy zarurligi.
Ko’rsatilib o’tilganidek, jimoniy tarbiya jarayoni, boshqa jarayonlarday doiim harakatda bo’lib, mashg’ulotdan – mashg’ulotga, etapdan-etap ga uzluksiz o’zgarib boradi. Bundagi xarakterli belgi – mashqlar murak kabligini, ular ta’siri davomiyligi va kuchini oshirishdir.
Jismoniy tarbiya jarayonida harakat faoliyatlarining bir shakldan ikkinchi shakliga utishi aytarli darajada qiyin bo’lib, birinchi navbatda, ma’lumot, bilim berish vazifalarini hal qilish uchun zarur: tabiiy ki, mashqni yangilamay turib, hayot uchun katta ahamityali zaruriy harakat malakalari va ko’nikmalarini egallash qiyin. Bu keyinchalik takomillashtirishning shartiga ham aylanishi mumkin, chunki mashq qancha yangilansa, harakat malakasi va bajara bilish zaxirasi shuncha boyidi, shu sababli yangi harakat faoliyatlari shaklini o’zlashtirish, egallash, avvaldan egallangan malaka va ko’nikmalarni takomillashtirish osonlashadi. Undan ham ahamiyatlisi, turli xil harakat koordinatsiyalarini o’zlashtirish jarayonida, buning natijasida sodir bo’ladigan qiyinchiliklarni engishda (harakat vazifalari), harakat faoliyatini o’z-o’zidan koordinatsiya lash qobiliyati rivojlanadi va takomillashtirishning bepoyon ufklari ochiladi.
Harakat faoliyatlari shaklini qiyinlashtirish bilan bir qatorda jismoniy tarbiya jarayonida jismoniy yukning (nagruzkning) barcha komponentlari oshib borishi kerak. Bu quyidagi jismoniy sifatlar - kuch, tezkorlik, chidamlilikni rivojlantirish qonuniyatlari asosida hal qilinadi.
Ahamiyatli holatlardan biri shundaki, jismoniy mashqlar ta’siridan organizmda sodir bo’layotgan ijobiy o’zgarishlar darajasi (ma’lum darajadagi fiziologik chegarada) yuklamalarning hajmi va intensivligiga proportsionaldir. Agarda lozim bo’lgan barcha sharoitlarga rioya qilinsa, shu qatorda yuklama me’yoridan, yangi tolikish chegarasi boshlana digan joydan oshmasa - yuklama qancha yuqori bo’lsa, adaptatsiya davri nag ruzka uchun shunchalik ahamiyatli va puxta bo’ladi; yuklama qanchalik intensiv bo’lsa, tiklanish va “yuqori tiklanish” jarayoni shunchalik bakuvvat bo’ladi. Bu muskullar energiyasi resurslarinig tiklanishi misolida taj ribada isbotlangan.
Organizmning javobi bir turdagi yuklamalarga o’zgarmas bo’lib ko lavermaydi. Shu yuklamaga moslashgan sari u keltirib chiqargan orga nizmdagi biologik o’zgarishlar karib boradi, tashqi ish birligiga sarf langan energiya ozayadi, upka ventilyatsiyasi, yurakning minutli urish chasto tasi va kon bosimi kamayadi:
Qon tarkibidagi bioximik va miorfologik o’zgarishlar sezilmas darajaga borib qoladi. Fiziologik nuqtai nazari dan “funktsiyani tejamlashtirish» sodir bo’ladi. Organizm funktsional imkoniyatining o’zgarmas ishlariga moslashishining ortishi natijasida shu ishni bajarishda energiya sarflashni iiqtisod qilish, qisman oz zuriqish bilan bajarishga olib keladi.