Mavzu: jismoniy tarbiyaning didaktik tamoyillari

Bajara bilish va shaxsiylashtirish tamoyili - Individning qobiliyati, imkoniyati, xususiyati, jinsi, yoshi, jismo niy riojlanganligi, jismoniy tayyorgarligi va xokazolar bu printsip maz munining omillari bo’lib, ta’lim jarayonini boyitadi. Ta’limga ongli munosabat, undagi faolikni namoyon bo’lishi, ko’rgazmalikning samarasi, kuchiga yarashalilik tanlangan faoliyat va individning xusu siyatlari bilan chambarchas bog’liq va kuzlangan maqsadga tez erishishga olib keladi.
Bajara bilish organizm hayotiy faoliyatining ma’lum ishdagi funktsional xususiyati va qobiliyatini hisobga olishdir. Bu printsip qobiliyatning chegarasini aniqlay olish talabini qo’yadi. Demak, ta’lim jarayoni turli sharoitda xilma-xil tashqi ta’sirini hisobga olish shug’ullanuvchi uchun me’yor anglay olishni takazo etadi. Me’yor bo’lib turli yoshdagilarning jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish dasturlari, ular uchun belgi langan normalar (jismoniy sifatlar uchun) bo’lishi nazarda tutiladi.
Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish mashg’ulotlarida me’yorni aniqlash uchun tarbiyachi bilan tibbiy xodimning birgalikdagi ko’plab izlanishlari orqali erishiladi. Mashq qilish orqali organizm uchun kuchiga yarasha bo’lmagan mashq me’riga aylantirib organizmni zurikish orqali energiya sarflashga sistemali majbur qilishning salbiy oqibatlari ham hozirgi kunda ham ilmiy, ham amaliy jihatdan dalillangan. Ma’lum tayyorgarlikka ega bo’lgan (sport razryadli) shug’ullannuv chining organizmi uchun me’yor hisoblangan hajmdagi jismoniy mashqlar yangi shug’ullanishni boshlagan kishi uchun kuchiga yarasha bo’lishi mumkin, lekin uni me’yor qilib olish noturi bo’ladi.
Jismoniy tarbiyada kuchiga yarashalilik (me’yor) o’zgaruvchandir.
Shug’ullanishning ma’lum davrida bu me’yorga chidash uchun katta jismo niy, ruxiy tayyorgarlik talablari qo’yilsa, ma’lum vaqtdan so’ng u kuchi ga yarasha bo’lib, me’erga aylanadi - buni tarbiya natijasining ijobiy tomonga o’zgarishi deb qaraladi.
Ma’lumki, yangi harakat bazasi eskisi bazasida shakllanadi. Shu sababli jismoniy tarbiya jarayonida asosiy hal qiluvchi rolni mashqni o’zlashtirish egallaydi. Materialni shunday berish lozimki, uning maz muni, organizmga ta’sir kuchi, o’qitishning navbatdagi etapi uchun pogona yoki yangi bir bosqich bo’lsin. Amaliyotda bu fikr “ma’lumdan noma’lum ga”, “o’zlashtirilmagandan o’zlashtirilganga”, jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishda esa “kuchiga yarasha emasdan kuchiga yarashalikka” deb formulirovka qilinadi.
Bundan tashqari, vazifalarni mashg’ulotdan-mashg’ulotga asta-sekin lik bilan qiyinlashtirish ham ta’lim jarayon ning asosiy shartlaridan biridir. Bu esa osondan qiyingalilikni takozo etadi. Bular albatta ta’ lim jarayonining uslubiy xususiyatlarini vujudga keltiradi.