Мавзу: ив-группа бош группачасига умумий характеристика

Faollashtiruvchi savollar:

1. 
   Qo’shimcha gruppacha elementlari necha valentliklarni namoyon qiladi?
   
2. 
   Vanadiy kim tomonidan qachon kashf qilingan?
   
3. 
   Na3[VO₈] tuzining tuzilish formulasini yozing?
   
4. 
   Vanadiy qayorlarda ishlatiladi?
   

Tantal Z-73, atom og’irligi 108,948. ikkita tabiiy izotopi ma’lum. ¹⁸⁰Ta, ¹⁸¹Ta elektron konfiguratsiyasi KLMN5s²5p⁶5d³6s². yer po’stlog’ining 2∙10^-5%ni tashkil qiladi.

1802 yilda shved olimi Eleberg Skandaniviya va Finlandiya minellari tarkibida yangi bir element topib, uni grek afsonasining qaxramoni Tantal nomi bilan atadi, chunki u kislota ta’siriga chidamlidir.

1801 yilda topilgan kolumbiyga juda o’xshash bo’lib chiqadi. Aslini olganda 1801 yili topilgan kolumbiy va 1802 yili topilgan tantal, bu ikki elementning aralashmalari edi. 1844 yilda Roze bir mineralda ham tantal, ham kolumbiy elementlarining borligini aniqladi. U kolumbiyni (bu nom tantalning qizil Niobiya nomidan olingan) deb ataladi.

Marinyak 1865 yili tantal bilan niobitni bir-biridan ajratish uchun ftorid metodni kashf qildi, toza tantal 1903 yilda, toza niobiy 1907 yilda olindi. Tantal va niobiy metallari shu metallarning kompleks ftoridlarinni natriy metali bilan qaytarib olinadi.

K₂[NbF₄]+5Na2KF+5NaF+Nb

K₂[TaF₇]+5Na2KF+5NaF+Ta

Nihoyatda toza niobiy va tantal olish uchun bu elementlarning yodidlari termik parchalanadi.

Niobiy va tantal oq metal, niobiy va tantalning atom radiuslari bir-birinikiga tengdir. Nb⁵⁺ning ion radiurs Ta⁵⁺ nikiga teng. Yuqori temperaturada u elementlar kislorod, azot, uglerod va galogenlar bilan reaktsiyaga kirishadi. +5 valentlik nomoyon qiladilar.

Ularning yuqori oksidlari Nb₂O₅ va Ta₂O₅ kislota xarakterga ega. Ularga ishqor qo’shib qizdirilsa niobat va tantallatlar hosil bo’ladi. Niobiy va tantal bir necha oksidlar hosil qiladi. NbO-NbO₂,Nb₂O₅, Ta₂O₅.

Niobiy va tantal galogenlar bilan odiy va kompleks galogenidlar hosil qiladi. Bu elementlarning xloridlarini hosil qilish uchun ularning oksidlariga CoCl₂, CCl₄ S₂Cl₂ ta’sir ettiriladi.

Niobatlar kuchli kislotalar bilan reaktsiyaga kirishganda Nb₂O₅∙xH₂O tartibli modda hosil bo’ladi. Tantalning ham shunday tarkibli birikmasi Ta₂O₅∙xH₂O olingan. Niobiy va tantal NbS₄, TaS₂, Nb₄S₃ tarkibli sulfidlar hosil qiladi.

Ular volfram karbit bilan bir qatorda po’latlarga qo’shiladi.