Мавзу: Илк ўзбек алифбосининг вужудга келиши

1939-yilning 22-oktabrida О‘zbekiston Xalq Komissarlari Kengashi Raisining o‘rinbosari Qori Niyozov huzurida rus grafikasi asosidagi yangi o‘zbek alifbosining loyihasini muhokama qilishga bag‘ishlangan yana bir muhim kengash bo‘lib o‘tadi. Unda Fahri Kamol loyiha haqida ma’ruza qiladi. Muzokaraga chiqqanlar uni ma’qullab, muhokamaga qo‘yish vajoriy qilish zarurligini aytishdi.
1939-yilning 23-oktabrida “О‘qituvchilar gazetasi”da “О‘zbek adabiy tilining rus grafikasi asosidagi yangi alfaviti” nomli maqola chop etiladi. Unda rus grafikasi asosidagi yangi alfavitga o‘tish o‘zbek xalqi madaniyati vatilining taraqqiyotini tezlatadi deb ko‘rsatiladi.
1939-yilning 18-noyabrida matbuotda “Rus grafikasi asosida tuzilgan yangio‘zbekalifbesi”ning loyihasimuhokamauchune’lon qilindi.
1940-yilning 26-28-martida Toshkentda yangi o‘zbek alfaviti va orfografiyasi masalalariga bag‘ishlangan Respublika ilmiy kengashi bo‘lib o‘tdi. Kengash alifbo loyihasi bo‘yicha bildirilgan fikrlarni hisobgaolib, ungao‘zgartirishlar kiritadi.
Xullas, o‘zbek yozuvi murakkab tarixiy shakllanish bosqichlarini bosib o‘tgan. E'tibor berilsa, turkiy xalqlar, jumladan, o‘zbek xalqi o‘z yozuv tarixida arab va kirill-rus alifbolariga majburlab o‘tkazilgan edi. Lekin lotin alifbosiga tazyiq ostida emas, o‘z xohish-irodalariga ko‘ra, kelajakni o‘ylab o‘tilgan edi. Bu yozuvda ko‘chilganiga o‘n yilcha vaqt bo‘lar-bo‘lmas, o‘zbek xalqi endigina yangi yozuvni o‘zlashtirgan bir
zamonda mamlakatimizda sho‘rolarning kirill-rus alifbosini joriy etish siyosati boshlandi.
Nazorat savollari:
1. О‘zbek xalqi XX asrda qandayyozuvlardan foydalangan?
2. Qadimgi turkiy yozuvlar xususiyatlari yoritilgan adabiyotlarni o‘rganing.
3. Qadimgi turkiy til davrida qaysiyozuvlar qoʻllanilgan?
4. Turk-runiy bitiglaridanecha alifbo amal qilgan?
5.Uygʻuryozivi qaysi alifbo asosida shakllangan?
6. Arab grafikasi asosidagi eski o‘zbek yozuviga qaysi yillarda qanday o‘zgartirishlar kiritilgan?
7. Arab grafikasi asosidagi o‘zbek yozuvidan nechanchi yilgacha foydalanildi?
8. Arab grafikasidan lotin grafikasiga ko‘chish jarayoni qanday kechdi?
9. “Chig‘atoy gurungi” tashkilotining alifbo-imlo sohasidagi ishlarini aytib bering.
10. O‘zbekistonda oʻtgan asrning 20-yillarida alifbo-imlo islohotiga doirqanday anjuman va qurultoylar boʻlib oʻtgan?
11.Alifbo va imloni isloh etish yoki oʻzgartirish tadbirlarida faol ishtirok etganziyolilarhaqidama’lumot bering.
12. Lotin grafikasiga asoslangan o‘zbek alifbosiga qanday o‘zgartirishlar kiritildi?
^{2-MA’RUZA: 1940– 1995-YILLARDA ALIFBO VA IMLO}