Mavzu: Fermer xo’jaliklari yer uchastkalarining kadastr pasportini



Download 1,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/72
Sana01.01.2022
Hajmi1,33 Mb.
#289361
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   72
Bog'liq
Kurs ishi Yer Kadastri G‘aybullayev Jasurbek 6v 19gkk

gektarnig‘allachilik va sabzavotchilik uchun 

kamida 10 



gektarnibog‘dorchilikuzumchiliksabzavotchilik va  boshqa  ekinlarni  etishtirish 

uchun kamida 1 gektarni hamda ko‘pi bilan 5 gektarni tashkil etadi. 

• 

Fermer  xo‘jaliklari  yuritish  uchun er  uchastkalari  ochiq  tanlov asosida ijaraga  50 



yilgacha bo‘lgan, lekin 30 yildan kam bo‘lmagan muddatga beriladi. 

• 

Fermer  xo‘jaligi davlat  ro‘yxatidan  o‘tkazilganidan keyin  tashkil  etilgan deb 



hisoblanadi.  Uning  muassisi  er  uchastkasini  uzoq  muddatli  ijaraga  olish  to‘g‘risida 

shartnoma tuzadi. 

• 

Fermer 


xo‘jaligi 

bank 


muassasasida hisob-kitob 

varag‘i va 

boshqa 


xil hisobvaraqlar ochishga, o‘z nomi yozilgan muhrga ega bo‘lishga haqli

                           Ko’p tarmoqli fermer xo’jaligi 

• 

Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligi - qishloq xo‘jaligi mahsulotini etishtirish bilan birga 

qishloq 


xo‘jaligi 

mahsulotlarini qayta 



ishlashsaqlash va realizatsiya 

qilishsanoat  ishlab  chiqarishiishlarni  bajarish

xizmatlar  ko‘rsatish va 

qonun  hujjatlarida taqiqlanmagan  boshqa  faoliyat turlari  bila

n  shug‘ullanuvchi 

fermer xo‘jaligidir. 

• 

Ko‘p 


tarmoqli 

fermer 


xo‘jaliklari reestri 

O‘zbekiston 

fermerdehqon 

xo‘jaliklari va tomorqa er egalari kengashi tomonidan yuritiladi. 


• 

Ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaligining er uchastkalari zaxira erlarga olib qo‘yilganda

ko‘p  tarmoqli  fermer  xo‘jaligi  o‘z rahbari  tomonidan uning  tashkiliy-huquqiy 

shaklini 



o‘zgartirish orqali qayta tashkil etilishi mumkin

• 

Fermer 



xo‘jaligiga 

berilgan er uchastkalaridan qat’iy 

belgilangan 

maqsadda foydalaniladi. 

• 

Ular xususiylashtirilishi



shuningdek oldi-

sotdigarovhadyaayirboshlash 

ob’ekti 


bo‘lishi 

va ikkilamchi 



ijaraga berilishi mumkin emas

                        Fermer xo’jaligida soliq va to’lovlar 

• 

Fermer xo‘jaligi aylanma va er solig‘i to‘lovchisi hisoblanadi. 



• 

Fermer 

xo‘jaligi (ish  beruvchi)  va  uning xodimlari  o‘rtasidagi mehnatga  oid 

munosabatlar mehnat shartnomasi (kontrakti) bilan tartibga solinadi. 

• 

Fermer xo‘jaligidagi ish tartibi xo‘jalik boshlig‘i tomonidan belgilanadi. Fermer 

xo‘jaligi  xodimlarining mehnat  faoliyati  hisobini olib  borish xo‘jalik  boshlig‘i 



tomonidan tashkil etiladi. 

• 

Fermer  xo‘jaligi xodimlarining  mehnatiga  haq  to‘lash taraflarning  kelishuviga 



ko‘ra  pul  hamda  natura  tarzida, mehnatga  haq  to‘lashning  eng  kam 

miqdoridan 

kam bo‘lmagan miqdorda belgilanadi. 

                        Fermer xo’jaligida ijara huquqi merosi 

• 

Fermer xo‘jaligi boshlig‘i vafot etgan taqdirda, er uchastkasini ijaraga olish huquqi 



ijara shartnomasining amal qilish muddatiga 

meros bo‘yicha o‘tadi

• 

Fermer 



xo‘jaligi 

boshlig‘i pensiya 



yoshiga 

to‘lganda yoki 

mehnat 


qobiliyatini 

yo‘qotganda, shuningdek muddatli harbiy xizmatga chaqirilganoliy 

ta’lim muassasalariga  kunduzgi o‘qishga  qabul  qilingan,  saylab  qo‘yiladigan 

lavozimlarga saylangan  taqdirda,  er  uchastkasini  ijaraga  olish 

huquqini  o‘zining 

tuman  hokimi  nomiga  berilgan arizasiga 

ko‘ra  belgilangan  tartibda  o‘z oila 

a’zolaridan biriga  ijara  shartnomasi bilan  ma’lum  muddatga  ijaraga  berishi 

mumkin. 


Infratuzilma va uning fermer xo‘jaligida tutgan  o‘rni 

 

 Infratuzilma  (lotincha  infra  -  quyi,  struktura-joylashuv,  tuzilish)  –  turli- 

tuman  xizmat  ko‘rsatuvchi  tarmoqlar  transport,  aloqa,  savdo,  moddiy-texnika 

ta’minoti,  suv  bilan  ta’minlash,  fan,  maorif,  sog‘liqni  saqlash,  atrof-muhitni 

muhofaza qilish va boshqalarni o‘zi ichiga oladi. 

 Ishlab chiqarishning hajmi o‘sishi bilan qishloq xo‘jaligida moddiy-texnika 

resurslari,  elektroenergiya,  transport,  aloqa  vositalariga,  mahsulotni  saqlash 

joylariga bo‘lgan talab oshadi. Qishloq xo‘jaligining ta’mirlash – texnik xizmati, 

moddiy  –texnika  ta’minoti,  zooveterinariya,  agrokimyo  servis  xizmati  kabi 

xizmatlar  darajasi  o‘sadi.  Bu  jarayondan  samarali  foydalanish  tarmoqlari  va 

xizmatlari iqtisodiyotda infratuzilma deb yuritiladi. 



 Infratuzilma  bu  –  iqtisodiy  va  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  uchun  me’yoriy 

shart-sharoitlarni  ta’minlovchi  majmuadir.  Bu  ishlab  chiqarish  uchun 

texnologik, iqtisodiy  va tashkiliy aloqalarning samarali  ishlashini  ta’minlaydi. 

Infratuzilma fermer xo‘jaliklari mablag‘lari, mehnat resurslari, xizmat qiluvchi 

tuzilmalarning  rivojlanishiga  hissa  qo‘shadi.  Bunda  agrokimyo, 

zooveterinariya,  axborot  konsalting  xizmatlariga  katta  e’tibor  beriladi. 

Infratuzilma  fermer  xo‘jalik  ishlab  chiqarishini  intensivlashtirish  va 

samaradorligi o‘sishining eng muhim omili  hisoblanadi. 

   Fermer  xo‘jaliklarini  sanoatlashtirish  va  kimyolashtirishga  melioratsiya  va 

ishlab  chiqarishning  boshqa  asosiy  omillarini  tez  sur’atda  o‘sishiga  mablag‘ 

resurslaridan  samarali  foydalanish  tizimi  tashkil  etilishi  hisobiga  erishiladi. 

Bozor  munosabatlari  rivojlangan  shart-sharoitda  infratuzilmaning  ahamiyati 

katta.  Fermer  xo‘jaligi  uchun  material,  resurslar,  texnika  bilan  ta’minlovchi 

davlat tuzilmasi yo‘q. Shuning uchun moddiy ishlab chiqarish infratuzilmaning 

fermer xo‘jaligi ishlab chiqarishiga xizmat qilish faoliyati kamayib bormoqda. 

Infratuzilma  ishlab  chiqarish  hajmini  oshirish  uchun  shart-sharoitlar  yaratadi. 

Lekin, 

mahsulot 

ishlab 

chiqarmaydigan 

tarmoqlarda 

samaradorlikni 

kamaytiradi.  Infratuzilma  fermer  xo‘jaliklari  uchun  kadrlar  tayyorlashga  ham 

yordam beradi. 

    Infratuzilmaga  kiradigan  tarmoqlar  ishlab  chiqarish  jarayoniga  bir  xilda  ta’sir 

ko‘rsatmaydi, lekin ishlab chiqarishda o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Fermer xo‘jaligi 

ishlab  chiqarishini  industrlashtirish  va  ixtisoslash-  tirishning  rivojlanib  borishi 

natijasida  qishloq  xo‘jalik  korxonalarida  moddiy  resurslar  bilan  ta’minlanish, 

texnikani ta’mirlash va unga xizmat ko‘rsatish, o‘g‘it solish, melioratsiya ishlarini 

bajarish, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini tashish, saqlash va qayta ishlash bo‘yicha 

tarmoqlar  vujudga  keldi.  Fermer  xo‘jaligining  barcha  tarmoqlarini  to‘liq 

industrlashtirish,  kompleks  mexanizatsiyalash,  elektrlashtirish  va  kimyolashtirish, 

fan-texnika 

taraqqiyotini 

jadallashtirish, 

melioratsiyalash 

ishlari 

amalga 


oshirilmoqda. 

    Fermer  xo‘jaligi  tarmoqlarida  ko‘p  qirrali  xizmat  ko‘rsatuvchi  infratuzilmalar 

rivojlantirilib, bozor iqtisodiyotiga mos quyidagi muammolar hal etilmoqda: 

  1.  Tuproq  unumdorligini  oshirish.  2.  Seleksiya  ishlarini  tashkil  etishni  tubdan 

yaxshilash.  3.  Har  bir  ekin  o‘z  tabiatiga  mos  ravishda  tegishli  agrotexnologiyaga 

amal  qilishni  talab  etadi.  4.  Qishloq  xo‘jaligini  mexanizatsiyalash  muammolarini 

ko‘rib chiqish. 

   Fermer  xo‘jaliklariga  agrotexnika  xizmati  ko‘rsatishni  yaxshilash,  texnikalardan 

samarali foydalanish maqsadida, MTP, muqobil mashina traktor parklari tuzildi. Bu 

parklarda barcha haydov traktorlarining 43%i, don va sholi o‘rish kombaynlarining 

48%  bugungi  kunda  yer  haydash  bo‘yicha  60%,  g‘alla  yig‘ib  olish  bo‘yicha  55% 

ishlarni  bajarmoqda.  Hozircha,  parklar  qudratli  kuchga  aylangani  yo‘q.  Shuning 

uchun  mashina-traktor  parklari  tizimining  faoliyatini  yanada  takomillashtirish, 



raqobat muhitini vujudga keltirishda servis xizmati ko‘rsatish shoxobchalarini tuzish 

maqsadga muvofiqdir. 

   Fermer 

xo‘jaliklarida  mahsulot  yetishtirishning  samaradorligini 

oshirishda,  infratuzilmalarni  qayta  bo‘lib,  fermer  xo‘jaligida  xizmat 

ko‘rsatuvchi  infratuzilmalar  faoliyatini  yanada  takomillashtirish  zarur. 

Xizmatlar  bozoridagi  infratuzilmalar  quyidagilardan  iborat:  agrorximiya 

xizmati,  seleksiya  xizmatlari,  urug‘chilik,  MTP  xizmatlari,    yonilg‘i-moylash  va 

ehtiyot  qismlar  bilan  ta’minlash,  transport  xizmatlari,  uskunalar  lizingi,  ulgurji 

birjalar, birjalar bozori, moliya-kredit tizimi va boshqalar. 

   Fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish davlat dasturi infratuzilma tarmoqlarini yanada 

takomillashtirish,  ular  o‘rtasidagi  iqtisodiy  munosabatlarni  chuqurlashtirish  va 

kelgusida  servis  xizmatlarini  yaxshilash  orqali  mahsulot  hajmini  oshirishga 

qaratilgan.  Respublikamizda  faoliyat  ko‘rsatayotgan  fermerlar  soni  va  uning  ekin 

maydonlari  hajmi tez  sur’atlarda  o‘sib  bormoqda.  Bunday  vaziyatda  davlat mulki 

bo‘lgan  yerdan  oqilona  va  samarali  foydalanishning  yanada  ixcham,  samarali  va 

fermer xo‘jaliklari uchun qulay bo‘lgan usullarini topish va amaliyotga joriy etish 

talab  etilmoqda.  Buning  uchun  birinchi  navbatda  fermer  xo‘jaliklariga  xizmat 

ko‘rsatuvchi infratuzilmalar faoliyatini rivojlantirish lozim bo‘ladi. 

  Fermer  xo‘jaliklarini  rivojlantirish  konsepsiyasida  har  bir  fermer  faoliyatidagi 

infratuzilmani  rivojlantirish  ustuvor  vazifa  bo‘lib,  uni  rivojlantirish  to‘g‘risida 

katta ijobiy ishlar olib borilmoqda. Fermerlarga xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilma 

faoliyatida ham o‘zgarishlar yuz bermoqda. 

  1979-yildan  boshlab  mamlakatda  yagona  agrokimyo  xizmatini  tashkil  qilish 

maqsadida «Qishloqxo‘jaliktexnika» davlat komiteti tarkibidan barcha korxona 

va  tashkilotlar,  shuningdek,  qishloq  xo‘jalik  vazirligiga  qarashli  qishloq 

xo‘jaligiga  agrokimyo  xizmati  ko‘rsatuvchi  tarmoq  agroximbirlashma, 

agroximtrest, maxsus bo‘lim, qishloq xo‘jaligini kimyolashtirish loyiha tadqiqot 

bo‘limi, 

agroximiya 

laboratoriyalari, 

tuman 


agroximiya 

markazi, 

mexanizatsiyalashgan  otryad,  ishlab  chiqarish  korxonalari,  shuningdek,  ishlab 

chiqarish  texnika  bazasi  obyektlari,  «Soyuzqishloqxo‘jalikkimyo»  birlashmasi 

tarkibiga berildi. 

  «Soyuzqishloqxo‘jalikkimyo»  birlashmasi  tarkibiga  kiruvchi  «Qishloq- 

xo‘jalikkimyo» birlashmalari har bir viloyat, tuman va tumanlararo tashkil etilishi 

qishloq xo‘jaligini kimyolashtirishda tub burilish yasadi. 

  2004-yilga  kelib  kimyo  sanoati  korxonalarini  boshqarish  tuzilmasini 

takomillashtirish  va  qishloq  xo‘jaligiga  agrokimyo  xizmati  ko‘rsatishni 

yaxshilash  maqsadida  O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  qaror 

qabul  qildi.  Bu  Qarorga  ko‘ra,  «Qishloqxo‘jalikkimyo»  hududiy  aksiyadorlik 

birlashmalari «O‘zkimyosanoat» DAK tarkibiga qo‘shib  berildi. 



   «O‘zkimyosanoat» DAKning moddiy resurslar va jihozlar bilan ta’minlanishining 

bugungi 


kundagi 

faoliyati 

quyidagicha 

bo‘lib, 


unda 

12 


viloyat 

«Qishloqxo‘jalikkimyo» XAJ va uning 172 ta filiali, shundan 154 tasi tumanlarda va 

18  tasi  tumanlararo  filiallari  bo‘lib,  172  ta  filialning  129  tasida  omborxonalar 

mavjud. Ularning soni 519 ta bo‘lib, quvvati 1108,6 ming tonna, 115 ta filialdagi 237 

ta omborxona to‘liq zarur texnik jihozlar bilan ta’minlangan bo‘lib, ularda ammiakli 

selitra saqlanmoqda. 43 ta tuman filiallarida ixtisoslashgan agrokimyo servis xizmati 

tashkil etilgan. Fermerlarga samarali xizmat ko‘rsatish uchun 2005-yilgacha 513 ta 

shoxobchalar  tashkil  etilgan  bo‘lib,  uning  quvvati  478,3  ming  tonnadir. 

Shoxobchalar sonini 2006- yilda 741 taga yetkazish va mineral o‘g‘it sotishni 136923 

mln. so‘mga, 2007-yilda 891 ta va 176959 mln. so‘mga yetkazish hamda quvvatini 

827,8 ming tonnaga yetkazish ko‘zda tutilgan. Hududiy markaziy omborxonalardan 

sof holda 23056 tonna azotli, 22288 tonna fosforli va 4359 tonna kaliyli o‘g‘itlarni 

tashish rejalashtirilgan bo‘lib, ularni tashish uchun 3207 ta traktor tirkamalari bilan, 

1402 ta yuk avtomobili, shoxobchalardan 17860 tonna azotli, 20290 tonna fosforli 

va 2608 tonna kaliyli, o‘g‘itlarni tashib berish uchun esa 1918 ta traktor tirkamasi 

bilan  853  ta  yuk  avtomobili  zarur  ekanligini  ko‘rsatmoqda.  Shuning  uchun 

kompaniya  oldida  turgan  asosiy  vazifa  xo‘jaliklarga  sifatli  va  samarali  xizmat 

ko‘rsatish  uchun  moddiy-texnika  bazasini  mustahkamlashni  yo‘lga  qo‘yishdan 

iboratdir.  Agrokimyo  servis  xizmatini  tashkil  etish  va  uning  iqtisodiy 

samaradorligini oshirish uchun ilmiy- tadqiqot ishlari olib borilishi va faoliyatidagi 

xizmatlarning  samarali  istiqbolli  yo‘nalishlariini  amaliyotga  tatbiq  etish  zarur. 

Shuning uchun agrokimyo servis xizmati ko‘rsatishni jadal sur’atlarda olib borish 

bo‘yicha qilinayotgan tadqiqotlar va amaliy tajribalarni umumlashtirgan holatda bir 

butun rivojlantirish istiqbollarini belgilash zarur. Bozor munosabatlarida shakllangan 

respublika iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligiga agrokimyo servis xizmat ko‘rsatishning 

istiqbolli yo‘nalishlarini belgilab olish davri boshlandi. 

   Qishloq  xo‘jalik  ekinlariga  mineral,  organik  o‘g‘it  berish  va  zaharli 

ximikatlardan  foydalanish  hamda  agrokimyoservis  xizmat  ko‘rsatish 

to‘g‘risida bir qator olimlar ilmiy tadqiqotlar olib borib, ko‘pgina masalalarni ijobiy 

hal etgan. Rossiyalik olimlardan L.M. Derjavin, V.A. Zaxarenko, V.V. Tokarev, N.N. 

Baronov,  A.M.  Artyushin,  A.S.  Mishelova,  M.M.  Alibekov,  N.A.  Dorofeyeva; 

O‘zbekistonlik olimlardan K.A. Xasanjonov, K.A. Choriyev, X.J. Xo‘jaqulov, A.J. 

Toshboyev,  A.Mamadaliyev,  A.Boymuhammedov,  M.A.  Sagatova,  B.O. 

Mo‘minovlar shu borada tadqiqotlar olib  borishgan. 

Respublika  qishloq  xo‘jaligini  kimyolashtirishning  iqtisodiy,  tashkiliy  va 

huquqiy asoslari bo‘yicha olib borilgan ilmiy  tadqiqot ishlari natijasi  bugungi 

kunda ham o‘zining ijobiy natijalarini  bermoqda. 



Bizning  fikrimiz  bo‘yicha  respublikada  mulkchilik  munosabatlari 

shakllanib, xo‘jaliklar soni bir necha barobarga ortib borishi, azotli o‘g‘itlardan 

qat’iy  nazorat  orqali  foydalanish  sababli  mineral  o‘g‘itlar  va  ximikatlardan 

foydalanishning  ustivor  yo‘nalishlarini  izlab  topib,  amaliyotga  tatbiq  etishni 

taqozo etmoqda. Ayniqsa, fermer xo‘jaliklari ustivor yo‘nalish bo‘lib, uning soni 

yildan yilga ko‘payib, mineral o‘g‘it va kimyoviy vositalarning xarid bahosining 

keskin ortib borishi hamda me’yor bo‘yicha yetishmasligi sababli xo‘jaliklarda 

va  hududlarda  raqobatbardosh  agrokimyo  servis  xizmatlarini  shakllantirish 

zarur.  Unda  kimyoviy  ishlov  berish,  mineral  va  organik  o‘g‘itlarni  tashish, 

ishlatish,  ilmiy  asoslangan  me’yorlar  bo‘yicha  agroximkartogramma  asosida 

ishlov  berish,  monitoring  olib  borish,  dilerlik  konsalting  xizmatlarini  tashkil 

etish, kimyoviy vositalarni saqlash va ishlatish orqali hosilni oshirish bo‘yicha 

servis xizmatlari tashkil etilmoqda. 

Qishloq  xo‘jalik  korxonalarida  agrokimyo  servis  xizmat  ko‘rsatishning 

zaruriyati  agrokimyo  servis  xizmat  ko‘rsatish  korxonasi  qishloq  xo‘jalik 

subyektlariga  shartnoma  asosida  xizmat ko‘rsatishdan  iborat.  Qishloq  xo‘jalik 

mahsuloti ishlab chiqarishning natijasi unga juda bog‘liq. 

Qishloq  xo‘jaligining  bozor  iqtisodiyotiga  o‘tishida  agrokimyoviy  xizmat 

ko‘rsatish  darajasiga  e’tibor  beriladi.  Yangi  shakldagi  qishloq  xo‘jaligini 

kimyolashtirish  bevosita  yerlarni  rejali  unumdorligini  oshirish  bilan  bog‘liq. 

Mineral  o‘g‘itlarning  iste’molchisi  bo‘lgan  o‘simlikchilik  tarmog‘ining asosiy 

turi  –  paxtachilikdir.  Paxta  ko‘p  mineral  o‘g‘it  talab  etuvchi  o‘simlikdir. 

O‘zbekiston  Respublikasida  bu  ko‘rsatkich  1965-yilda  paxta  bo‘yicha–2072,5 

ming  tonna  fizik  og‘irlikda  bo‘lgan  bo‘lsa,  2000-yilga  kelib  azotli  o‘g‘itlar– 

303,0, fosforli o‘g‘itlar–88,0, kaliyli o‘g‘itlar–37,0 ni tashkil etadi. 

Yerga ishlov berish va pestitsidlarni ishlatish xususiyati qishloq xo‘jaligiga 

agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatish  yo‘nalish  tartibini  asoslab  beradi.  Bu  jarayon 

barcha  ko‘riladigan  choralarga  bog‘liq.  Rivojlangan  davlatlarning  ilmiy 

agrokimyoviy ta’minoti ilmiy-tekshirish tashkilotlari, xususiy tashkilotlar, davlat 

budjeti  va  fermerlar  tomonidan  moliyalashtiriladi.  Agrokimyoviy  ishlab 

chiqarish xizmatiga ixtisoslashgan kimyoviy kompaniya va tashkilotlar qishloq 

xo‘jalik korxonalari va bevosita fermerlarga xizmat ko‘rsatadi. 

MDH  davlatlarida  agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatish  davlat  va  kooperativ 

agrokimyoviy markaz rivojlanishiga bog‘liq. Davlatimizning katta e’tibori 

asosida  kimyolashtirish,  kimyoviy  o‘g‘itlar  ishlab  chiqarish  oxirgi  ikki  o‘n 

yillikda yetarli darajada rivojlandi. 

AQSHda o‘g‘it ishlab chiqarish darajasi MDH davlatlariga  nisbatan 15  yil 

ko‘proq  tajribaga  ega.  1972-yilda  MDH  davlatlari  jahonda  o‘g‘it  ishlab 

chiqarish  bo‘yicha  mutlaq  birinchi  o‘ringa  chiqib  oldi.  MDH  davlatlaridagi 



kimyolashtirishning  katta  qismi  qishloq  xo‘jaligiga  agrokimyoviy  xizmat 

ko‘rsatishni  ixtisoslashtirish  va  biriktirishni  talab  qildi.  Bu  davlat  chiqargan 

qishloq  xo‘jalik  texnika  tizimining  birinchi  bosqichi  qishloq  xo‘jalik 

korxonalarini  kimyolashtirish  vositalari  va  ta’minot  funksiyasi  bilan 

shug‘ullanuvchi  uncha  katta  bo‘lmagan  agrokimyoviy  ishlarni  ta’minlaydi. 

Davlat qishloq xo‘jalik texnika ishlari tizimida agrokimyoviy xizmat xodimlari 

qishloq  xo‘jalik  ishlab  chiqarish  natijasidan  manfaatdor.  Kimyolashtirish 

ishlari sifati, muddatlarning buzilishi, kuchi, o‘g‘itlarni tashish imkoniyati, uni 

saqlash  va  joylashtirish  muammolari  hal  etilmasa  o‘g‘itni  ishlatish 

samaradorligi (qaytimi)ga ta’sir etadi. 

Yana bir katta yetishmovchilik bor va bu o‘g‘itning yo‘qolishiga olib 

kela-digan ombor hajmining yetishmovchiligidir. 

Davlat  qishloq  xo‘jalik  texnika  tizimi  faoliyatida  agrokimyoviy  xizmat 

ko‘rsatuvchi  ishchilarda  qishloq  xo‘jalik  ishlab  chiqarish  natijasiga  bo‘lgan 

qiziqishni shakllantira olmadi. Bular agrokimyoviy xizmatlarni  past  daraja- ga 

olib  keldi.  Muddatlarning  buzilishi,  kuchining  pastligi,  o‘g‘itlarni  yetka-    zib 

berish,  ularni  saqlash  va  yetkazish  sharoitlari  davomida  vositalarni  qabul 

qilingandan  keyingi  qaytimining  unchalik  katta  emasligi,  bundan  tashqari, 

kimyoviy  vositalarni  yetkazib  berish  hajmi  va  ulardan  foydalanish  uchun  ba- 

zaga yetkazib berish o‘zaro mos kelmadi. Kimyoviy o‘g‘itlarni solish  ishlari- ni 

mexanizatsiyalash muammosi sekin hal qilinmoqda. O‘g‘itning aralash- masini 

to‘liq yetkazib berish yaxshi yo‘lga  qo‘yilmagan. 

Kimyolashtirishning material texnikaviy bazasini shakllantirishdagi 

yetishmovchilikdan 

tashqari, 

uning 


samarasiz 

ishlatilishi 

ko‘proq 

o‘simlikchilikda  agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatishni  tashkil  etishning  kuchsi- 

zligiga bog‘liq. 

Agrokimyoviy xizmat ko‘rsatuvchi tizimdagi uzoq bo‘lmagan vaqtga amal 

qiluvchi  o‘zaro  idoralararo  aloqa  boshqarishda  qiyinchilik  tug‘diradi,  vosi- 

talarni  sotish  vazifasini  bajarish  va  qishloq  xo‘jaligini  kimyolashtirishning 

barcha jarayonida oxirgi natija samarasini pasaytirishga olib keladi. 

O‘zbekiston  qishloq  xo‘jaligidagi  islohotlar  sharoitida  agrokimyoviy  xiz- 

matning  roli  pasaymadi.  Regional  kimyoviy  vositalardan  foydalanish  javob- 

garligining barchasi agrokimyoviy ta’minotga yuklandi.  Qishloq xo‘jaligi tovar 

ishlab  chiqaruvchilarini  mineral  o‘g‘itlar  va  boshqa  kimyoviy  vositalar  bilan 

ta’minlash  qishloq  xo‘jaligiga  agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatishning  ilmiy-

uslubiy  ta’minoti  bilan  birikishi  asosida  amalga  oshirila-  di,  ishning  sezilarli 

qismi  qishloq  xo‘jalik  korxonalariga  agrokimyoviy  ishlab  chiqarish  xizmatini 

amalga  oshiruvchilar  hissasiga  to‘g‘ri  keladi.  Ko‘p  shakl-  dagi  funksiyani 

bajaruvchi  o‘simlikchilik  o‘sishida  bevosita  ishtirok  etuvchi  texnologik 

operatsiyalarni  bajarishda  «Agrokimyota’minot»  bilan  qishloq  xo‘jalik 



korxonalari o‘rtasidagi alohida ishlab chiqarish iqtisodiy munosabat- lar orqali 

amalga  oshiriladi.  «Agrokimyota’minot»  birlashmasi  qishloq  xo‘jalik 

korxonasiga  ilmiy  ishlab  chiqarish  va ishlab  chiqarish  agrokimyoviy xizmatini 

ko‘rsatadi. 

Ishlab chiqarish, yetishtirish operatsiyalari ichidagi eng muhimlari  qu- 

yidagilar: 



 

organik va mineral o‘g‘itlarni, o‘simliklarni himoyalash vositalarini 

tashish va yetkazib  berish; 



 



yem ishlab chiqarishni  kimyolashtirish; 



 



omborxona, fermalarni  dezinfeksiyalash; 



 



zavod  yetkazib  beruvchidan  kimyoviy  vositalarni  qabul  qilib  olish, 

nazorat qilash va saqlashni ta’minlash; 



 



yetkazib  beruvchi  xo‘jaliklardan  shartnoma  bo‘yicha  franko  shartli 

asosida  kimyoviy  vositalarni  temir  yo‘l  vagonlaridan  o‘zining 

transportigacha yetkazib berish. 

Haydaladigan  yer  va  boshqa  qishloq  xo‘jaligiga  foydali  bo‘lgan  tuproqni 

ekishning  loyiha-smeta  hujjatlarini,  me’yor  va  mineral  hamda  organik  ishlar- 

ning  qabul  qilingan  me’yorlari  «Agrokimyota’minot»ning  kimyolashtirish  va 

agrokimyo  laboratoriyasidagi  loyiha  qidiruv  stansiyasida  amalga  oshiriladi. 

O‘zbekiston  Respublikasida  kimyoviy  loyiha  qidiruv  stansiyalari  va  laboro- 

toriyalarida  amalga  oshiriladigan  agrokimyoviy  ilmiy-  ishlab  chiqarish  xiz- 

matlari davlat budjeti hisobidan shakllanadi. 

Shuning  uchun  Agrokimyo ta’minot  xo‘jaliklari  bilan maydonning  tarki- 

biy  kafolatining  yaxshilanishi,  berilgan  tuproq  unumdorligi  ko‘rsatkichiga 

erishish  bo‘yicha  shartnoma  tuzadi.  Agrokimyo  ta’minot  birlashmasi  shart- 

nomaga  asosan,  tuproq  unumdorligini  oshirish  bo‘yicha  kompleks  choralar 

amalga  oshiriluvchi  aniq  maydonga  xizmat  qilishga  biriktiriladi.  Mutaxas- 

sislar  o‘simliklarni  yuqori  aniqlikdagi  programmalashtirish  imkonini  bera- 

digan o‘g‘itli aralashmaning ratsionalroq bo‘lgan me’yorini har bir may-  don 

bo‘yicha agrokimyoviy kartaga va maydon pasportiga tayanib asoslab beradi. 

 Agrokimyoviy  ta’minot  birlashmasi  qishloq  xo‘jalik  korxonalariga 

agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatuvchi  tuman  (tumanlararo)  ishlab  chiqarish 

birlashmasini  va  xo‘jalik  xizmat  bazasidagi  kimyolashtirish  punktlarini  tu- 

zishga javobgarlikni oladi. 

Agrokimyoviy xizmat ko‘rsatuvchi pastki (quyi) ishlab chiqarish bo‘g‘ini bu 

–  xo‘jalik  kimyolashtirish  punkitidir.  Ular  o‘zlarida  qishloq  xo‘jalik  kor- 

xonalarida  kimyoviy  vositalarni  ishlatishda  kerak  bo‘lgan  asosiy  va  aylanma 

vositalar, ishchi kuchi bilan ta’minlangan ixtisoslashtirilgan ajratilgan bo‘limni 

ifodalaydi.  Kimyolashtirish  punkti  ishlab  chiqarish  punkti  yoki  sexlari  kabi 

yaratiladi. U hozirgi vaqtda davlatning agrokimyoviy xizmat takliflarini asosiy 




ishlab  chiqaruvchi  bo‘g‘inidir.  Shuningdek,  hozirgi  vaqtda  yirik  xo‘jaliklarda 

kimyolashtirish  bo‘limi  mavjud,  boshqalari  faqat  hosildorlikka  ajratish  uchun 

tashkil qilinadi, asosan uchastka va bo‘linmalar soniga bog‘liq bir bo‘linmaning 

o‘zi har doim barcha ishlab chiqarish brigadalarida xizmatni sifatli tashkil etishga 

qodir. 

O‘zbekistondagi qishloq xo‘jalik korxonalarida tuzilgan kimyolashtirish 

punkti  ishlab  chiqarishga  kimyolashtirish  vositalarini  qo‘llash xarajatlarini 

qisqartirish imkonini beradi. Mamlakatimizning bir qancha  tumanlarida 

xo‘jaliklararo kimyolashtirish punktlariga va o‘z faoliyatini to‘liq  xo‘jalik 

hisobi asosida tashkil qilgan «Agrokimyota’minot» aksiyadorlik  jamiyatining 

tuman (tumanlararo) filiallarining rivojlanishiga ega  bo‘ldi.  Kimyolashtirish 

punktlariga asosiy vositalar, omborxonalar, o‘lchash qurilmalari,  shiyponlar, 

texnika, qishloq xo‘jalik aviatsiyasi uchun uchish-qo‘nish  yo‘lakchalari, 

jihozlar, texnik xizmat ko‘rsatish uchun yuvish joyi va boshqalar  biriktiriladi. 

Xo‘jaliklararo kimyolashtirish punkti tarkibida bir yoki bir  necha 

mexanizatsiyalashgan bo‘linmalar tashkil qilinadi,  ulardan har biri 

komplekslashgan va ixtisoslashgan bo‘limlardir: 



 



kimyoviy vositalar omborlarida tayyorlash va ortish-tushirish ishlari 

bo‘yicha  bo‘lim; 



 



organik  o‘g‘itlarni  qo‘llash bo‘limi; 



 



mineral  o‘g‘itlarni  qo‘llash bo‘limi; 



 



o‘simliklarni himoya qilish vositalarini qo‘llash bo‘limi; 



 



traktorlarga, avtomobil va qishloq xo‘jalik mashinalariga texnik xizmat 

ko‘rsatish  punktlari. 

Agrokimyota’minot  aksiyadorlik  jamiyati  ishlab  chiqarishga  xizmat 

ko‘rsatish  yo‘nalishini  yaratadi,  ya’ni  viloyat  va  tuman  darajasida  kimyoviy 

vositalardan samarali foydalanishga muhim zamin yaratadi. 

Yagona  ixtisoslashgan  agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatish  maqsadida  bozor 

munosabatlariga o‘tish sharoitida qishloq xo‘jaligiga agrokimyoviy xizmat 

ko‘rsatishning  xo‘jalik  hisobiga  o‘tishi  hamda  samara  va  sifatni  oshirishga 

yo‘naltirilishi,  yuqori  yakuniy  natijaga  erishishdan  iqtisodiy  manfaatdorlikni 

oshirish, kimyoviy vositalarni yo‘qolishini kamaytirishni tashkil qilish. Buning 

barchasi qishloq xo‘jalik ekinlari hosilining keyinchalik ham o‘sishini va qishloq 

xo‘jalik ishlab chiqarish mahsulotlari hajmini oshirishni ta’minlashi shart. 

Agrokimyoviy  xizmat  ko‘rsatish  turli  shakllarining  rivojlanishi  uning 

xo‘jalik  bilan  o‘zaro  aloqasining  o‘ziga  xos  xususiyatini,  ya’ni  yer  usti  va 

aviatsiya  agrokimyoviy  ishlar  va  ularni  agrokimyoviy  vositalar  bilan 

ta’minlovchi  tomonlar  bilan  tuzilgan  shartnomalarni  boshqarishni  yaratdi. 

Shartnomada birgalikda bajariladigan barcha turdagi ishlab chiqarish va qidiruv 

ishlari, ularning hajmi va qiymati, moliyalashtirish manbalari ko‘rsatiladi (ohak 

bilan  o‘g‘itlash,  fosforlash  va  texnikaviy  ishlar  budjet  mablag‘lari  hisobidan 




bajariladi). 

   U  yoki  bu  xo‘jalikdagi ishlarning  bajarilish  muddati  grafik  bo‘yicha  amalga 

oshiriladi.  Odatda,  har  bir  xo‘jalikda  bo‘limning  ish  muddati  2-3  haftadan 

oshmaydi.  Agrokimyota’minotni  saqlab  turgan  vositalar  manbayi,  uning 

shartnoma bo‘yicha bajargan ish va xizmatlaridan olingan daromad hisoblanadi. 

Ish natijasi shartnoma bo‘yicha olingan pul vositalari va agrokimyoviy xizmat 

va  faoliyatni  ta’minlash  xarajatlari  farqi  sifatida  aks  ettiriladi.  Agrokimyoviy 

ishlardan olingan daromad va foydani tuman birlashmalarining asosiy fondlarini 

shakllantirishning  yagona  manbayi  bo‘lib  xizmat  qiladi,  shuning  uchun  o‘z 

vaqtidagi o‘zaro hisob-kitob hamda birlashma oladigan bajarilgan ish va foyda 

hajmiga  bahoni  asoslash  tizimini  boshqarish  asosida  shartnomalarning  sifatli 

yakunlanishi mumkin. 

   Rejali iqtisodiyot davrida qishloq xo‘jaligini kimyolashtirish bo‘limlari yirik 

qishloq xo‘jalik tarkibida tuzilgan va  kimyolashtirish xizmatlari ichki xo‘jalik 

tizimi asosida amalga oshirilgan. Agroximservis korxonalari esa 

«ta’minotchi»  sifatida  faoliyat  ko‘rsatgan.  Endilikda  agroximservis  xizmatlari 

turli  mulkchilikka  asoslangan  xo‘jalik  shakllari  talabidan  kelib  chiqqan  holda 

quyidagicha ta’riflanadi. 




Download 1,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish