Мавзу: Ёзма нутқдаги камчиликлар (2 соат)

Акустик дисграфияда эшитиш қобилиятининг табақалашмагани, товушни анализ ва синтез қилишнинг Этарли жаражада ривожланмагни кузатилади. Бунда товуш ва артикулятсион жиҳатдан ўхшаш ҳарфлар ўрнини алмаштириш, аралаштириш ва баъзи бир ҳарфларни тушириб қолдириш, шунингдек товушни нотўғри талаффузда эшитишнинг ёзувда қайд қилиниш ҳоллари кузатилади.
Оптик дисграфия куриш орқали тасаввур эшитишнинг мутсащкам эмаслиги билан боғлиқдир. Бунда киши маълум ҳарфларни англамайди, бу ҳарфлар талаффуздаги товушга мос келмайди. Ҳарфлар турли пайтларда ҳар хил қабул қилинади. Кўриш қобилиятининг нотекислиги оқибатида улар ёзувида аралаш-қуралаш бўлади. Оптик дисграфиянинг оғир ҳолатларида сўзларни ёзиш мумкин бўлмай қолади. Қатор ҳолларда, айниқса чапақай кишиларда ҳарфларни қийшиқ ёзиш кузатилади. Бунда сўз, ҳарф, ҳарф элементлари ўнгдан чапга қараб қийшайган бўлади.
Мотор дисграфия. Қўлнинг ёзув пайтида қийин ҳаракатга келиши, мотор образларидаги алоқаларнинг, сўзларнинг, сўзларнинг товуш ва кўриш образлари билан биргаликдаги бузилиши унга хосдир.
Ёзув жараёнини психик ва псиҳолингвистик жиҳатдан ўрганиш шундан далолат берадики, у турли даражадаги операциялар: семантик, тилга оид, сенсомотор операцияларни ўз ичига оладиган нутқ фаолиятининг мураккаб шакли ҳисобланади. Шу муносабат билан дисграфияни анализаторлар даражаларининг бузилгани асосида турларга ажратиш ҳозирги пайтгача тўлиқ исботланмаган.
Дисграфиянинг М.Е. Хватсев томонидан турларга ажратилгани ҳам ҳозирги кунда ёзувнинг бузилгани хақида тўлиқ тасаввур ҳосил қилмаяпти.
Дисграфиянинг шундай таснивлари кўпроқ асосланган ҳисобланадики, унинг асосида ёзув жараёнидаги муайян операцияларининг шаклланмагани ётади. (Бу таснивлар А.И. Гертсенномидаги ЛДПИ логопедия кафедрасининг ходимлари томонидан ишлаб чиқилган). Унга асосан дисграфиянинг қуйидаги турлари ажратилади: артикулятор – акустик дисграфия, фонематик идрок (фонемаларнинг табақаланиши), бузилиши асосидаги дисграфия тил таҳлили ва синтез бузилиши асосидаги дисграфия шунингдек грамматик, оптик дисграфиялар.

1.