|
O’tish iqtisodiyotiga ega mamlakatlar YaIM xufyona iqtisodiyot ulushi dinamikasi (YaIMga nisbatan % hisobida)*
Mamlakat
|
Korrup-tsiyala-nish indeksi
|
Xarid qobiliyati darajasi, AQSH doll.
|
Mamlakat
|
Korrup-tsiyala-nish indeksi
|
Xarid qobiliyati darajasi, AQSH doll.
|
Daniya
|
9,94
|
21,23
|
Belьgiya
|
5,25
|
21,66
|
Finlyandiya
|
9,48
|
17,76
|
CHexiya
|
5,20
|
9,77
|
SHvetsiya
|
9,35
|
18,54
|
Vengriya
|
5,18
|
6,41
|
Yangi Zelandiya
|
9,23
|
16,36
|
Polьsha
|
5,0
|
5,40
|
Kanada
|
9,10
|
21,13
|
Italiya
|
5,03
|
19,87
|
Niderlandiya
|
9,03
|
19,95
|
Malayziya
|
5,01
|
9,02
|
Norvegiya
|
8,92
|
21,94
|
JAR
|
4,95
|
5,03
|
Avstraliya
|
8,86
|
18,94
|
Janubiy Koreya
|
4,29
|
11,45
|
Singapur
|
8,66
|
22,77
|
Urugvay
|
4,14
|
6,63
|
Lyuksemburg
|
8,61
|
37,93
|
Braziliya
|
3,56
|
5,40
|
SHveytsariya
|
8,61
|
25,86
|
Ruminiya
|
3,44
|
4,36
|
SHimoliy
Irlandiya
|
8,28
|
15,68
|
Turkiya
|
3,21
|
5,58
|
Germaniya
|
8,23
|
20,07
|
Tayland
|
3,06
|
7,54
|
Buyuk Britaniya
|
8,22
|
19,26
|
Filippin
|
3,05
|
2,85
|
Isroil
|
7,97
|
16,49
|
Xitoy
|
2,88
|
2,92
|
AQSH
|
7,61
|
26,98
|
Argentina
|
2,81
|
8,31
|
Avstriya
|
7,61
|
21,25
|
Venesuela
|
2,77
|
7,90
|
Gonkong
|
7,28
|
22,95
|
Hindiston
|
2,75
|
1,40
|
Portugaliya
|
6,97
|
12,67
|
Indoneziya
|
2,72
|
3,80
|
Frantsiya
|
6,66
|
21,03
|
Meksika
|
2,66
|
6,40
|
Yaponiya
|
6,57
|
22,11
|
Pokiston
|
2,53
|
2,23
|
Kosta-Rika
|
6,45
|
5,85
|
Rossiya
|
2,27
|
4,48
|
CHili
|
6,05
|
9,52
|
Kolumbiya
|
2,23
|
6,13
|
Ispaniya
|
5,90
|
14,52
|
Boliviya
|
2,05
|
2,54
|
Gretsiya
|
5,35
|
11,71
|
Nigeriya
|
1,76
|
1,22
|
* Manba: XTTB ma’lumotlari
Byurokratik apparatning korruptsiyasiga qarshi kurashish muammosiga turli xalqaro tashkilotlar, shu jumladan Jahon bankining materiallarida katta e’tibor qaratiladi. 2-rasmda byurokratiyaga qarshi kurashish va davlat institutlarining qobiliyatini oshirish yuzasidan asosiy tadbirlar keltirilgan.
6.Korruptsiyaga karshi kurashish dasturi
Byurokratik apparatning korruptsiyasiga qarshi kurashish dastrui ishlab chiыilgan. Mazkur dasturning asosiy bandlari quyidagilardan iborat:
samarali normalar va cheklovlarni qabul qilish;
davlat xizmatchilari, shuningdek davlat va xususiy sektor sohasida raqobatni kuchaytirish;
davlatni insonlarga yaqinlashtirish: fuqarolar bilan davlatning o’zaro hamkorligini kuchaytirish, fuqarolar fikrlarini hisobga olish;
byudjetning o’sishini ichki barqarorlashtiruvchi vositalarini yaratish, masalan, ijro etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlari, qarorlarni kim belgilashi, qabul qilish va amalga oshirishi ustidan nazorat qilish.
Ushbu dastur davlat va davlat institutlari faoliyat ko’rsatishining asosida yotuvchi motivatsiyaning o’zgarishi bilan bog’liq. Uning amalga oshirilishi davlat amaldorlariga jamoaviy manfaatlar yo’lida harakat qilish uchun rag’batlantiruvchi omillarni yaratishga ko’maklashuvchi va bir vaqtning o’zida majburiy harakatlar ehtimolini cheklovchi qoidalar va normalarning joriy etilishini nazarda tutadi.
Мижозлар сўровлари
2-rasm. Korruptsiyaga qarshi kurashish sohasida davlatning imkoniyatlarini mustahkamlashga ko’maklashuvchi
mexanizmlar doirasi
Yanada samaraliroq davlatni barpo etishga urinishlar shundan dalolat berib turibdiki, hatto sanoati rivojlangan mamlakatlarda ham biroz yaxshilanishlardan samara juda yuqori. Jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, hatto davlat samaradorligining past darajada oshirilishi ham vaqt o’tishi bilan insonlar hayotining sifatini sezilarli darajada oshiradi, chunki islohotlar, odatda, o’zining foydali bir vaqtiga yetadi. Jahon banki tomonidan o’tkazilgan tadqiqotlar natijalariga ko’ra, shu narsa anilandiki, past salohiyatli davlatga ega bo’lib, amalga oshirilayotgan siyosatning sifati past bo’lgan mamlakatlarda aholi jon boshiga to’g’ri keladigan daromad hajmi bir yilda, taxminan, 0,4 foizga o’sgan, ayni paytda kuchli davlatga ega bo’lib, oqilona siyosat yurituvchi mamlakatlarda esa aholi jon boshiga to’g’ri keladigan daromad hajmi bir yilda o’rtacha 3 foizga o’sgan3.
Xulosa
Quyida keltirilgan ma’lumotlar davlatning ikkita benuqson xilini taqqoslash imkonini beradi:
|
SHartnomaviy davlat
|
Ekspluatatorlik davlati
|
Maqsadi
|
Jamiyat a’zolarining umumiy daromadi (YaIM)ni ko’paytirish, transaktsiya xarajatlarini pasaytirish
|
Davlat apparatini nazorat qiluvchi guruhning rentasini (soliq tushumlarini) ko’paytirish
|
Vazifalari (funktsiyalari)
|
SHaxslar o’rtasidagi qator bitimlarda kafillik, mulkchilik huquqlarini tafsirlash va himoya qilish
|
Kafil roli bilan chegaralanmagan holda iqtisodiy va ijtimoiy o’zaro hamkorlikka faol aralashish
|
Vositalar (majbur qilish monopoliyasidan foydalanish)
|
Ijtimoiy shartnoma va konstitutsiyaviy doiralar bilan chegaralangan
|
Davlatni nazorat qiluvchi guruhning siyosiy irodasiga bog’liq
|
«Printsipal-agent» muammosini hal etish mexanizmlari
|
Printsipal – fuqaro: demokratik nazorat mexanizmlari, konstitutsiyaviy doiralarning mavjudligi, muqobil variantlarning mavjudligi.
Printsipal – davlat: qonunga ixtiyoriy bo’ysunish me’yorlarini yoyish
|
Printsipal – fuqaro: mavjud emas.
Printsipal – davlat: majbur qilish va kuch ishlatishdan foydalanish, har tomonlama nazoratni amalga oshirishga urinish
|
Byudjet cheklovlari
|
Qat’iy, byudjetni tasdiqlashning demokratik tartiboti bilan cheklangan
|
Yumshoq
|
Daromadlarning asosiy moddalari
|
Birinchi navbatda «bozor» soliqlaridan tushumlar
|
Musodara soliqlari va soliqdan tashqari tushumlar
|
Xarajatlarning asosiy bandlari
|
Adliya, huquqni muhofaza qilish faoliyati
|
Mudofaa, davlat boshqaruvi, huquqni muhofaza qilish faoliyati
|
Byudjet taqchilligini qoplashning asosiy usullari
|
Tashqi bozordagi qarzlar
|
MBning hukumatga qarzlari, ichki bozordagi qarzlar, musodara solig’ining turi sifatida majburiyatlarni bajarishdan bosh tortish ham mumkin
|
Takrorlash uchun savollar
Davlat va «printsipal-agent» muammosining mohiyatini tushuntiring.
«SHartnomaviy» davlatga ta’rif bering.
«SHartnomaviy» davlat qanaqa sharoitlarda mavjud bo’ladi
«Ekspluatatorlik» davlatining o’ziga xos jihatlari nimalardan iborat?
Davlat xususiyatini belgilashning qanday usullari va mezonlari mavjud?
Korruptsiya va unga qanaqa omillar ta’sir ko’rsatadi?
Шартнома: принципал-индивид, агент-давлат
Индивид
Давлат
Кафолат: принципал- давлат, агент- индивид
Do'stlaringiz bilan baham: |
