Mavzu. Davlatlar turlari Reja: Davlat va «printsipal-agent» muammosi «SHartnomaviy» davlat tushunchasi

Jami

Taqchillik

Davlatni u yoki bu xilga kiritishning birinchi mezoni – bu daromadlar turli moddalarining nisbati. Soliqdan tashqari tushumlarning ulushi qanchalik yuqori bo’lsa, davlatning iqtisodiyotga aralashuvi shunchalik faol bo’ladi – bunday holatda uning roli shartnomalar bajarilishining oddiy kafili doirasidan tashqariga chiqadi. Byudjet soliqdan tashqari daromadlari ulushining dinamikasi barqaror tendentsiyaning mavjudligi haqida gapirish imkonini bermaydi. Buning ustiga turli xildagi soliq tushumlari nisbatining tahlili ularning musodara xususiyati haqida (renta to’lovlari va maxsus soliqlar ustinlik qilishida), yoki soliq tizimining ishlab chiqarish faoliyatini rag’batlantirish maqsadlariga bo’ysunishi («bozor» soliqlari: foyda solig’i, QQS, aktsizlar, daromad solig’i, mol-mulk solig’i ustunlik qilgan holatda) haqida fikr yuritishga imkon beradi. Ta’kidlash lozimki, byudjetda «bozor» soliqlarining ulushi barqaror qisqarish tendentsiyasiga ega. SHuningdek, soliqlarning yig’ilishi, ya’ni amaldagi soliq tushumlari va soliq solish bazasining real miqdorlaridan kelib chiqib hisoblab yozilgan soliqlar o’rtasidagi nisbat to’g’risidagi ma’lumotlar ham muhim axborotni o’zida mujassamlantiradi. Soliqlarning yig’ilishi qanchalik yuqori bo’lsa, davlat shartnomaviy modelga shunchalik yaqin bo’ladi.

Ikkinchi mezon – davlat xarajatlarining tarkibi va birinchi navbatda real moliyalangan hamda davlat byudjeti to’g’risidagi qonunda qayd etilgan xarajatlar nisbati. Ekspluatatorlik davlatida uning majbur qilish salohiyatini saqlab qolish va kuchaytirish bilan bog’liq xarajatlar («kuch ishlatuvchi» vazirliklarni saqlab turish xarajatlari) hamda bevosita davlat apparatini saqlab turish uchun yo’naltirilgan xarajatlarni moliyalashning ustuvorligi o’rin tutadi. Mudofaa, huquqni muhofaza qilish faoliyati va davlat apparati xarajatlarni katta tayyorgarlik bilan amalga oshiradi.