Mavzu: Bezgak Tibbiy-profilaktika va davolash fakultetlarining 5 kurs talabalari uchun ma’ruza bezgak (malyariya)

Bezgak kasalini boshlangich davridaek tula va tugri aniklash;

Adekvat muolaja kilish;

Isitmasi bor bemorlarni. Birinchi navbatda xorijdan kelganlarni bezgak kasaliga tekshirish;

Kasal bulib utganlarni xamda soglom parazit tashuvchilarni dispanser nazoratida saklash.
Bezgak kasalini ishonarli tarixiy uchogi Afrika kit’asi xisoblanadi. Bu kit’ada bezgak kuzgatuvchisi maymunlardan insonga utib urnashib va urganib olishgan. Keyinchalik er kurrasining boshka regionlariga tarkalgan. Bezgak kasalini geografik tarkalish zonasiga va bu chivin organizmida sporogoniya fazasini tugallanishini ta’minlovchi tashki muxit xaroratiga boglik. Shunday sharoit 62-63^O shimoliy kenglik bilan 32^O janubiy kenglik oraligida mavjuddir.
Afrika kit’asi xalkini 100 foizi bezgak bilan ogrigan. Bu kit’ada xar yili urta xisobda 1 mln. bola bezgakdan vafot etadi. Bezgak kuzgatuvchisini ichida kup tarkalgani Pl.vivaxdir. Buning asosiy sabablaridan biri bu tur plazmodiyning xar xil iklimiy sharoitga moslashib yashay olishi bulsa, ikkinchisi bemor jigarining xujayralarida bradi yoki gipnoparazitlar xolida yillab yashab, saklanib kolishidir.
Morton (1951 yil) fikricha butun dunyo buyicha bezgak kasalining 50%, bezgakdan vafot etganlarning 98%ini tropik bezgak tashkil kiladi.
Bizning vatanimizda 1957 yilda tropik bezgak turi, 1961 yilda esa umuman bezgak kasali tugatilgan.
Ovale bezgagi asosan garbiy Afrikada uchrar ekan. Goxida esa Yangi Gvineya orolida, Filippinda va Xindixitoyda uchrar ekan. Ovale bezgagini geografik arealini bunday chegaralanishi bir tomondan chivin organizmida sporogoniya davrining uzok (25^Osda 15-16 kun) davom etishi bulsa, ikkinchi tomondan bemor organizmida gametotsidlarning kam mikdordaligi va doimo bulmasligidir, uchinchidan boshka regionlarda Pl.ovaleni tashib yuruvchi chivin – A.gambiani yashamasligidir.
Bezgak uzok asrlar davomida Urta Osiyoda juda keng tarkalib, kup talofatlarga sabab bulgan. Usha davrlarda ba’zi kishloklar axolisi bezgakdan deyarli batamom kirilib ketgan. 1920-1930 yillarda Buxoroda bezgak shu darajada kup tarkalgan ediki, xatto soglom odam topish kiyin bulgan.

Etnologiyasi: Bizga plazmodiylarning 70 dan ortik turi ma’lum. Shundan 70 xili xayvonlarda (maymun, kaltakesak, kalamush, kushlar) bezgak kuzatiladi.
Odamlarda bezgakni 4 xil plazmodiylar kuzgatadi: