Mavzu: ajratilgan bo`lakli gaplar

SODDA VA QO`SHMA GAPLAR.
Bitta kesimlik belgisiga, mazmuniy va ohang tugalligiga ega bo`lgan gap sodda gap, ikki yoki undan ortiq sodda gapning o`zaro grammatik va mazmuniy munosabatidan tashkil topgan va ohang tugalligiga ega bo`lgan butunlik qo`shma gap sanaladi: Odam borki, fikr yuritish qobiliyatiga ega. Mutafakkir so`zining o`zagi ham fikrdir, lekin har bir fikr yurita oladigan kishiga nisbatan mutafakkir so`zini qo`llab bo`lmaydi.
Gap uchun muhim belgi kesimlikdir. Kesimlik belgisining miqdori gaplarni sodda va qo`shma gaplarga ajratishga asos bo`ladi. Qo`shma gaplar tarkibida ikki va undan ortiq ega va kesim birligi bo`ladi: Uning qovoqlari yonardi-yu, lekin ko`zlarida nam ko`rinmasdi. Shuningdek, kesimlik ko`rsatkichlari bilan shakllangan birdan ortiq kesimli gaplar ham qo`shma gap sanaladi: Men bularning barchasini bilaman va hurmat qilaman. Birdan iliq shamol esdi va maysalarni silkita boshladi.
QO`SHMA GAP QISMLARI VA ULARNI BOG`LOBCHI BOSITALAR
Qo`shma gapni tashkil etgan sodda gaplarni biriktirish uchun xizmat qiladigan vositalar bog`lovchi vositalar hisoblanadi. Qo`shma gap qismlari quyidagi bog`lovchi vositalar yordamida bog`lanadi. 1.Bog`lovchilar: a) teng bog`lovchilar (va, hamda, ammo, lekin, biroq, yo..., yo, dam..., dam...); b) ergashtiruvchi bog`lovchilar: toki, chunki, negaki, agar, garchi) 2. Bog`lovchi vazifasidagi vositalar: a) bo`lsa, esa, deb; b) –u, -yu, -da, -ki, mi yuklamalari; d) nisbiy so`zlar; ye) shuning uchun, shu tufayli, shu sababli singari ko`makchili qurilmalar; s) shart mayli qo`shimchasi (-sa). 3.ohang.
QO`SHMA GAPLAR TASNIFI
Qismlarining qanday bog`lovchi vositalar yordamida bog`lanishiga ko`ra qo`shma gaplar uch guruhga bo`linadi: 1.Bog`langan qo`shma gaplar. 2.Ergashgan qo`shma gaplar. 3. Bog`lovchisiz qo`shma gaplar. Goh shamol bo`ladi, goh yomg`ir yog`adi. varaka top, jiyan. Sen borsan, ko`nglim to`q. Shu mashina haydashni o`rganib olsang, juda soz bo`lardi.