Mavzu: ajratilgan bo`lakli gaplar

TO`SIQSIZ ERGASH GAPLI QO`SHMA GAP
Bosh gapdagi mazmunga zid bo`lsa ham, unda ifodalangan Voqea-hodisaning yuzaga kelishiga to`siq bo`la olmagan holatni ifodalaydi: Quyosh porlab tursa ham, kun ancha sovuq edi.
To`siqsiz tobe gap quyidagicha bog`lanadi.
-sa + ham, -sa + da yuklamasi shaklida. Qo`rg`onimiz kichik bo`lsa ham, ichida bir tup o`rik bor. Kechalari salqin bo`lsa-da, kunduzi quyosh porlaydi.
-ga + qaramay ko`makchisi shaklida: Farrux ko`p qistashiga qaramay, Jamol hech narsa demadi.
NATIJA ERGASH GAPLI QO`SHMA GAP
Bosh gapdan anglashilgan ish-harakatning natijasini bildiradi: Do`l shunday yog`diki, yer oppoq bo`lib ketdi.
-ki yordamida bog`lanadi. Bosh gap tarkibida shunday, shu qadar, shu darajada, chunon so`zlari qo`llanadi: U shunday kuldiki, hech kim chidab turolmadi. Opa haqida shu qadar zavqlanib gapirdiki, hamma mahliyo bo`ldi
O`XSHATISH ERGASH GAPLI QO`SHMA GAP
Bosh gapdan anglashilgan ish-harakatning bajarilishini o`xshatish yo`li bilan izohlaydi: Quyosh tongni isitganday, do`stlik qalbni isitadi.
Ergash gap bosh gapga -day, -dek, xuddi, misli kabi vositalar bilan bog`lanadi. Bu xonaga shunday jimlik cho`mganki, go`yo unda xayot yo`q deysiz.
TO`LDIRUVCHI ERGASH GAPLI QO`SHMA GAPLAR
Bosh gap tarkibida to`ldiruvchi vazifasida qo`llangan ko`rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gaplarga to`ldiruvchi ergash gaplar deyiladi. To`ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so`zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo`llaniluvchi –ki yuklamasi yordamida bog`lanadi. Gap qismlari nisbiy so`zlar yordamida bog`langanda, ergash gap kesimi shart mayli shaklida fe’llar bilan ifodalanadi va to`ldiruvchi ergash gap bosh gapdan oldin keladi: Kimki bo`lsa dilozor, undan elu yurt bezor.
Gap qismlari –ki yordamida bog`langanda esa to`ldiruvchi ergash gap bosh gapdan keyin keladi, bosh gap tarkibida shunday, ayrim, ba’zi kabi olmoshlar qo`llanadi: Shunday bino quraylikki, avlodlarga meros qolsin. Ayrim oilalar borki, tarbiyaga e’tibor berishmaydi.
Ba’zan bosh gapning to`ldiruvchisi vazifasidagi ko`rsatish olmoshi qo`llanmasligi mumkin, ammo uning o`rni bilinib turadi. Ahmadjon biladiki, dushman bu tepalikni haddan tashqari qattiq o`qqa tutdi.(Ahmadjon shuni biladiki…)