Mavzu-1: Kirish. Materiallarga ishlov berish uskuna va jihozlari faninig maqsadi va vazifalari. Reja

1.3-jadval.
Tezkesar po’latlarini unumli qo’llash sohalari.

Po’latlar markasi	Qo’llanish sohasi
R9 K5,R6M5K3	Uzlukli va uzluksiz kesish jarayon­la­ri­ning xomaki va tozalab ishlash operastiya­larida ishlatiladigan asboblar uchun.
R9K10, R9M4K8, R9K5F5, R12F4K5, R8M3K6S, R12F2K8M3, R12F3K10M3, R6F2K8M5, R2F2K8M6, R18F2K8M	Yuqori haroratgacha qiziganda, xomaki va yarim tozalab ishlash operastiyalariga ishla­ti­ladigan, kesuvchi tig’lariga bir me’yor­dagi kuchlar tushadigan asboblar uchun.
R9F5, R14F4, R12F5M, R3M3F3B2	Yuqori haroratlargacha qizimaydigan va yupqa qatlamlar kesishda ishlatiladigan asboblar uchun.

Metallokeramik qattiq qotishmalar. Bu qotishmalar 1927 yilda yaratilgan. Ularning qattiqligi, o’tga va eyilishga chidamliligi va puxtaligi yuqori darajada bo’lib, ulardan katta tezlik bilan kesishda foydalaniladi.
Metallokeramik qattiq qotishmalar tarkibini volfram karbiti (66-97%), titan karbidi (3-30%), tantal karbidi (2-12%) va kobalt(3-25%) tashkil qiladi. Bunda kobalt, volfram-titan va tantal karbidlariga bog’lovchi sifatida qo’llaniladi.
Metallokeramik qattiq qotishmalar uch guruhga bo’linadi:
1. Bir karbitli - volfram-kobaltli qattiq qotishmalar (VK); bu qotishmalar cho’yan, rangdor metall va metallmas materiallarni kesishda ishlatiladi.
2. Ikki karbidli - titan volfram-kobaltli qattiq qotishmalar (TK); bu qotishmalardan har xil markali po’latlarni kesib ishlashda foydalaniladi.
3. Uch karbidli-titan-tantal - volfram-kobaltli qattiq qotishmalar (TTK); bular universal qotishmalar bo’lib, qattiq va qovushqoq metallarni kesishda ishlatiladi.
Metallokeramik qattiq qotishmalar kesish maydonidagi harorat 900-1000 S ga etganda ham o’zining kesish xossalarini saqlab qoladi.
Metallokeramik qattiq qotishmalar termik ishlanmaydi, chunki presslash va qizdirish-qovushtirish jarayonida ular juda qattiq bo’lib qoladi.
Metallokeramik qattiq qotishmalarning qattiqligi va mustahkamligi tarkibidagi kobalt miqdoriga bog’liq, qancha kobalt ko’p bo’lsa egilishdagi mustahkamlik shuncha yuqori bo’ladi, lekin qattiqligi pasayadi. Kobalt qotishmaning issiqbardoshligiga ham ta’sir qiladi, qancha kobalt miqdori oshsa, issiqbardoshligi shuncha pasayadi.Titan esa qotishma issiqbardoshligi va eyilishga chidamliligini oshirishga yordam beradi.
Ximiyaviy tarkibi bir xil bo’lgan volfram-kobaltli qotishmalar guruhi karbidli tashkil etuvchilari donadorligi bilan bir-biridan ajralib turadi, bu esa ularning fizik-mexanik xususiyatlari va qo’llanilish sohalarini aniqlab beradi:
-o’ta mayda donadorli-karbid fazasidagi 70% dan kam bo’lmagan donalarining o’lchami ular tarkibida 1 mkm dan oshmaydi, qotishma markasining oxirida ularni OM harflari bilan belgilaydi (VK6OM, VK 10 OM);
-mayda donadorli-karbid fazasidagi 50% dan kam bo’lmagan donalarining o’lchami ular tarkibida 1 mkm dan oshmaydi, tarkibining mayda donadorligini belgilash uchun qotishma markasi oxirida M harfi yoziladi (VK 6M);
-o’rta donadorli-karbidli donalari 1-2 mkm li;
-yirik donadorli-karbidli donadorli 2-5 mkm li; qotishma markasining oxirida bularni V harfi bilan belgilaydi (VK8V);
-yirik donadorli qotishmalarning eyilishiga va issiqbardoshlikka chidami past bo’lib, lekin yuqori mustahkamlikka ega. Ular urilishlarga va davriy kuchlarga yaxshi qarshilik ko’rsata oladi.
Shuning uchun ham bularni sirtlarida k o v a k l a r , yoriqlar, koqillar va quyimlar bir tekisda bo’lmagan qiyin ishlanadigan materiallarga xomaki ishlov berishda qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi. Tarkibida ko’p miqdorda kobalt saqlovchi mayda donadorli va o’ta mayda donadorli qotishmalarni (VK10M: VK10OM) asosan mayda donadorli asbob (parma, metchik) tayyorlash uchun qo’llaniladi. Bularning issiqbardoshligi yuqori bo’lib (VK3M va VK6M ga nisbatan), lekin ishlatilishdagi mustahkamligi past bo’ladi; bular yuqori kesish rejimi sharoitida yarim tozalab va tozalab ishlash operastiyalarini bajarishda ishlatiladigan asboblarni yasashda qo’llaniladi.
Qattiq qotishmalardan unumli foydalanishning asosiy ko’rsatgichi ularning issiqbardoshligi va mustahkamligi hisoblanadi.
Metallokeramik qattiq qotishmalar har xil shakl va o’lchamlardagi kichiq-kichiq plastinkalar tarzida tayyorlanadi. Kesuvchi asbob tayyorlashda qattiq qotishma plastinkalari kesuvchi asbob tutkichiga qattiq kavshar(mis yoki lato’n) bilan kavsharlanadi va mexanik usulda mahkamlanadi.