Mavzu-1: Kirish. Materiallarga ishlov berish uskuna va jihozlari faninig maqsadi va vazifalari. Reja

1.2-jadval.
Ulanadigan kesuvchi asboblarning ishchi qismidan tashqari qismlari uchun qo’llaniladigan konstrukstion po’latlar

Asbob	Ishchi qismi	Po’lat
Keskichlar: tez kesar po’lat plastinkalari bilan qattiq qotishma plastinkalari bilan	Dastasi Dastasi	ST6, 45,40X, 40X,45X.
Parmalar: Payvandlangan qattiq qotishma plastinkalari bilan	Quyruq Tanasi	45, 60, 65, 45X 45X
Zenkerlar: Payvandlangan qattiq qotishma plastinkalari bilan	Quyruq Tanasi	ST6, 45, 45X, 40X
Razvyortkalar: Payvandlangan o’rnatiladigan payvandlangan metchiklar	Quyruq Tanasi Quyruq	ST6, 45, 45X 45, 50,40X, ST6,45,50,40X

g) Tezkesar asbobsozlik po’latlari. Tezkesar po’lat dastlab 1900 yilda olingan. Tezkesar po’latdan yasalgan asbob toblanib, bo’shatilgandan so’ng uning qattiqligi Rokvell bo’yicha HRC 62-65 ga etadi va 600-650S haroratgacha o’zining turg’unligini saqlab qoladi, bu esa kesish tezligini, uglerodli asbobsozlik po’lati ishlatiladigandagiga qaraganda,2-3 baravar oshirishga imkon beradi.

Tezkesar po’latlarning eng ko’p kerakli ligerlovchi elementlari volfram (6-18%), vanadiy (1-5%) va xrom (3-4,5%) hisoblanadi. Ayrim tezkesar po’latlar tarkibida kobalti bo’lib, bu ularning otashbardoshligini oshiradi. Lekin tarkibida kobalt va vanadiyning oshishi bilan ularning charxlanuvchanligi yomonlashadi, uglerodga bo’lgan ehtiyojni oshiradi.
Tezkesar po’latlar normal unumdorlikdagi va yuqori unumdorlikdagi po’latlarga bo’linadi. Birinchi guruhga R9, R12, R18, R6M3, R6M5, R18F2 po’latlari taalluqli bo’lib, bular keng miqyosda qo’llaniladi. Yuqori unumdorlikka ega bo’lgan po’latlarga R9F5, R9K5, R9K10, R10K5F5, R14F4, R18F2K5 po’latlari taalluqli bo’lib, bular maxsus po’latlarga, issiqbardosh va titan qotishmalariga, xuddi shunday boshqa qiyin ishlanadigan materiallarga ishlov berishda qo’llaniladi.
Tezkesar po’latlari issiqbardoshligiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1) konstrukstion po’latlarga ishlov berishda keng qo’llaniladigan volframli (R9, R12, R18) va volfram-molibdenli (R6M3, R6M5, R8M3), qattiqligi HRC 63-65,5 o’rtacha issiqbardoshlikdagi (615-625S);
2) oshirilgan unumdorlikdagi po’latlar, xuddi shunday R9F5 va R14F4 po’latlari o’rnida ishlatiladigan ko’proq mustahkamlik va elastik xususiyatiga ega bo’lgan yangi ligerlangan po’latlari (HRC 65,5-67) P8M3, R12F3; korroziya bardosh va issiq bardosh po’latlari va qotishmalariga ishlov berishda foydalaniladigan R10F5K5, R9K5, R9KO po’latlari o’rniga asboblar uchun qo’llaniladigan R12F4K5 (HRC 67-68) po’lati oshirilgan issiqbardoshlikdagi (625-640S);
3) tarkibida kam uglerod saqlovchi (0,15%) va yuqori qattiqlikdagi (NKS 67-70) titanli va o’tga chidamli po’latlar va qotishmalarga ishlov berish uchun mo’ljallangan V11M7K23, V3M12K23, V18M4K25; tarkibida ko’p uglerod saqlovchi va _uq 2500-2700 Mpa bo’lgan 25V20K25XF, 3V20K16XF yuqori issiqbardoshlikdagi (700-725S).
d) Tezkesar poroshokli po’latlar. Tezkesar poroshokli po’latlari inert gazlar (argon, azot) muhitida eritilgan po’latdan olingan kukun poroshoklarini presslash usuli bilan tayyorlanadi.
Tezkesar poroshokli po’latlar yaxshi jilvirlanadi va plastiklik texnologiyasining yuqori mexanik xossalariga ega. Bunday po’latdan tayyorlangan asbob (asbob turi va ishlanayotgan materialga qarab) ning tarkibida va eritish usuli odatdagi tezkesar po’latidan tayyorlangan asbobga nisbatan mustahkamligi (1,5-2 baravar) yuqori bo’ladi. Prokatning xohlagan kesimida karbid fazalarining bir xil taqsimlanishi va yaxshi jilvirlanishi poroshokli po’latlardan yirik o’lchamli kesuvchi asbob va murakkab shaklli asbob tayyorlashga imkon beradi. Eng ko’p tarqalgan po’lat R6M5K5-MP va R6M5F3-MP markalarini etkazib berish TU-14-1-2804-79 va TU12-2998-80 orqali amalga oshiriladi.